သားအိမ္-ကင္ဆာ နဲ႔ သားအိမ္ေခါင္း-ကင္ဆာ တူတူပါပဲလား။ မတူဘူး ဆိုရင္လည္း ဘယ္လိုေတြ ခံစားရတတ္တယ္၊ ဘာလကၡဏာေတြ ၿပတတ္ပါသလဲ။ ေဆးရံုမွာ စစ္မယ္၊ သြားမယ္ဆိုရင္ သားအိမ္-ကင္ဆာ နဲ႔ သားအိမ္ေခါင္း-ကင္ဆာ တူတူပဲ ရွိေနရင္ သိရလား။ သို႔မဟုတ္ ၂ မ်ိဳးခြဲ စစ္ရတာလား။ အဂၤလိပ္လို သားအိမ္ေခါင္း-ကင္ဆာကဘာ၊ သားအိမ္-ကင္ဆာကဘာ ခြဲေၿပာရလား။ အဂၤလိပ္လို ဘယ္လို စာလံုးေပါင္းပါသလဲ။
သားအိမ္-ကင္ဆာ Uterine Cancer နဲ႔ သားအိမ္ဝ-ကင္ဆာ Cervical Cancer မတူပါ။ အခုေရးမွာက သားအိမ္-ကင္ဆာ ျဖစ္ပါတယ္။ Cervical Cancer (Ca Cx) သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ နဲ႔ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ကာကြယ္ေဆး (HPV) ေတြကို တြဲဖတ္ပါ။
သားအိမ္-ကင္ဆာမွာ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ ပိုအျဖစ္မ်ားတဲ့ Endometrial cancer နဲ႔ Uterine sarcomas ေတြ ျဖစ္တယ္။ စျဖစ္တဲ့ သားအိမ္အလႊာ မတူလို႔ မတူၾကတာပါ။ Endometrial cancer ကို Adenocarcinoma လဲေခၚတယ္။ သားအိမ္-ကင္ဆာ ထဲမွာ ၉၅% ျဖစ္တယ္။ Sarcoma ဆိုတာက ၂-၄ % ရွိျပီး၊ Carcinosarcoma နဲ႔ Endometrial stromal sarcoma ေတြကေတာ့ ရွားတယ္။
သားအိမ္မွာ ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ အလံုးေတြ ဥပမာ Fibroids နဲ႔ Endometriosis ေတြ ရွိတယ္။ Endometrial hyperplasia ဆိုတာလဲ ကင္ဆာ မဟုတ္ပါ။
ေရာဂါလကၡဏာေတြ ကေနစျပီး သံသယ ရွိရတယ္။
1. ပံုမွန္မဟုတ္ဘဲ ေသြးဆင္းတာ၊ ေသြးစြန္းတာ၊ ၉ဝ% ေလာက္က ၾကားရက္ ဒါမွမဟုတ္ ေသြးဆံုးျပီးေနာက္ ေသြးဆင္းတယ္။ အဲလိုျဖစ္သူတိုင္းလဲ သားအိမ္-ကင္ဆာေတာ့ မဟုတ္ပါ။
2. ၁ဝ% ေလာက္မွာ အျဖဴဆင္းတာမ်ိဳးလို တခုခု ဆင္းတတ္တယ္။
3. ဆီးသြားရတာ ျပႆနာရွိတာ၊ ဆီးစပ္ေနရာ နာတာ၊ အိမ္ေထာင္နဲ႔ ေနရင္ နာတာေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
4. ဆီးစပ္မွာ အလံုး စမ္းလို႔ရတာ၊ လူက ပိန္ပိန္လာတာဆိုရင္လဲ သတိရွိရမယ္။ ဒီလို ျဖစ္သူေတြက ေရာဂါ ေနာက္ပိုင္းက်လာမွ ျဖစ္တတ္တယ္။
ေမးျမန္းမယ္၊ စစ္ေဆးမယ္။
• Endometrial biopsy နည္းျဖစ္ျဖစ္၊ Dilation and curettage (D&C) နည္းနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ အသားစ ထုတ္ယူ စစ္ေဆးမယ္။ Endometrial biopsy ကို အမ်ားဆံုး လုပ္တယ္။
• Hysteroscopy နည္းလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။ Transvaginal ultrasound, Sonography, Cystoscopy and proctoscopy, Computed tomography (CT) နဲ႔ Magnetic resonance imaging (MRI) နည္းေတြလဲ ရွိေသးတယ္။
• Positron emission tomography (PET), Chest x-ray, Complete blood count, CA 125 blood test ေတြပါ ဆက္လုပ္ႏိုင္ေသးတယ္။
ဘယ္လို အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Endometrial cancer သားအိမ္-ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္လဲ။
• Hormone levels ေဟာ္မုန္း ရွိတာ မတူၾကဘူး။ (အီစထိုဂ်င္) မ်ားရင္ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးဆံုးသြားတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြကို Estrogen therapy ေဟာ္မုန္းေပး ကုရတတ္တယ္။ ကင္ဆာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ Estrogen နဲ႔အတူ Progesterone ေပးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ဒါေပမဲ့ တျခားဟာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ျပန္တယ္။ ဥပမာ ရင္သား-ကင္ဆာ၊ ေသြးခဲေရာဂါ။
• Birth control pills ကိုယ္ဝန္တားေဆးေၾကာင့္ သားအိမ္ကင္ဆာ အျဖစ္နည္းေစတယ္လို႔ ဆိုတယ္။
• တသက္တာမွာ ရာသီလာခ်ိန္မ်ားရင္ မေကာင္းဘူး။ အပ်ိဳ ေစာျဖစ္တာနဲ႔ ေသြးဆံုး ေနာက္က်တာကို ေျပာတာ။
• Pregnancy ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ရတာ မ်ားသူေတြမွာ အျဖစ္နည္းတယ္။
• Obesity အဝလြန္သူ အျဖစ္မ်ားမယ္။ အဆီထဲရွိေနတဲ့ (အီစထိုဂ်င္) ကေန တခုခုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• ရင္သား-ကင္ဆာ ကာကြယ္ဘို႔နဲ႔ ကုသဘို႔မွာ သံုးတဲ့ Tamoxifen ေဆးကေန နည္းနည္းေလး ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Ovarian tumors (Granulosa-theca cell tumor) ျဖစ္သူေတြမွာ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Polycystic ovarian syndrome (PCOS) ရွိေနသူလဲ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Intrauterine device (IUD) ကိုယ္ဝန္တား-ပစၥည္းထည့္ထားသူေတြလဲ နဲနဲေလး ပိုျဖစ္တာေတြ႔ရတယ္။
• Age အသက္ၾကီးေလး ပိုေလ။
• Diet and exercise အဆီစားမ်ားသူ၊ ေလ့က်င့္ခန္း မလုပ္သူေတြ ပိုမ်ားတယ္။
• Diabetes ဆီးခ်ိဳ ရွိသူေတြမွာ ၄ ဆ ပိုမ်ားတယ္။
• Family history မိသားစုထဲ တေယာက္မက ျဖစ္တာလဲ ေတြ႔ရတယ္။
• Breast or ovarian cancer ႏို႔-ကင္ဆာနဲ႔ မ်ိဳးဥအိမ္-ကင္ဆာ ရွိသူေတြမွာ လာျဖစ္တတ္ေသးတယ္။
• Prior pelvic radiation therapy တျခားေရာဂါေၾကာင့္ ဓါတ္ကင္သူေတြ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Endometrial hyperplasia ေရာဂါ ျဖစ္ေနရင္ ပိုႏိုင္တယ္။
Endometrium Carcinoma အတြက္ 2010 Figo staging system အရ ေရာဂါအဆင့္ သတ္မွတ္ခ်က္ေတြက -
• IA သားအိမ္မွာသာရွိတယ္။ Myometrial invasion သားအိမ္အလည္လႊာရဲ႕ တဝက္အထိ မေရာက္ေသးဘူး။
• IB သားအိမ္မွာသာရွိတယ္။ Myometrial invasion သားအိမ္အလည္လႊာရဲ႕ တဝက္ထက္ ေက်ာ္ျပီ။
• II သားအိမ္မွာသာရွိတယ္။ Cervical stromal invasion သားအိမ္ဝထဲ ေရာက္ေနျပီ။
• IIIA သားအိမ္ေဘးက Serosa or Adnexa (တစ္ရွဴး) ေတြဆီ ေရာက္ေနျပီ။
• IIIB ေမြးလမ္းေၾကာင္း (ဗဂ်ိဳင္းနား) နဲ႔ Parametrial involvement ေဘးနား ေရာက္ေနျပီ။
• IIIC1 Pelvic lymph node involvement အနီးအနားက တက္ေစ့ေတြဆီ ေရာက္ေနျပီ။
• IIIC2 Para-aortic lymph node involvement တျခားေနရာက တက္ေစ့ေတြဆီ ေရာက္ေနျပီ။
• IVA Bladder and/or Bowel mucosa ဆီးအိမ္၊ အစာေဟာင္းအိမ္ထိ ေရာက္ေနျပီ။
• IVB Distant metastases တျခား အေဝးေနရာေတြဆီ ေရာက္ေနျပီ။
ကုသနည္းေတြ -
• Stage I = Surgery ခြဲစိတ္နည္း၊ Total Abdominal Hysterectomy and Bilateral Salpingo-Oopherectomy (TAH-BSO) ခြဲစိတ္နည္း။ ခြဲစိတ္အျပီး Radiation ဓါတ္ကင္နည္းမွာ Vaginal Brachytherapy (VB) နည္း ဒါမွမဟုတ္ Pelvic Radiation ဒါမွမဟုတ္ ၂ နည္းလံုး သံုးတယ္။ Chemotherapy ကင္ဆာေဆး အျဖစ္ Carboplatin နဲ႔ Paclitaxel, Ifosfamide with Paclitaxel ေဆးေတြ သံုးတာ မ်ားတယ္။ တခါတေလ Cisplatin, Ifosfamide နဲ႔ Doxorubicin ေတြကို သံုးတယ္။ ခြဲဘို႔ မသင့္သူေတြကို ဓါတ္ကင္တာ လုပ္ေပးတယ္။ အဆင့္ (၁) ကေလးလဲ လိုခ်င္ေသးရင္ မခြဲဘဲနဲ႔ Progestin ေဟာ္မုန္းေဆးေပးနည္းလဲ သံုးတယ္။ အေကာင္းဆံုး နည္းေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ခြဲစိတ္ျပီး ထပ္ျဖစ္သူေတြမွာ ဗဂ်ိဳင္းနားမွာ လာျဖစ္တတ္လို႔ Vaginal Brachytherapy နည္းပါ လုပ္ေပးရတာ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးရံုေတြက Pelvic area တင္ပါးဆံုေနရာ တခုလံုးကို External beam radiation ဓါတ္ကင္နည္း လုပ္ေပးတယ္။
• Stage II = ခြဲစိတ္နည္းက Radical hysterectomy နည္းလုပ္ရတယ္။ သားအိမ္ တခုလံုး ထုတ္မယ္။ Bilateral salpingo-oophorectomy (BSO) မ်ိဳးဥအိမ္နဲ႔ သားအိမ္ျပြန္ေတြ ထုတ္မယ္။ Pelvic and Para-aortic lymph node dissection (LND) အနီးအနားတဝိႈက္က တက္ေစ့ေတြပါ ထုတ္မယ္။ ျပီးရင္ Radiation ဓါတ္ကင္တာ ဆက္လုပ္မယ္။ Vaginal brachytherapy နဲ႔ External pelvic radiation ဓါတ္ကင္နည္း သံုးတယ္။ ဓါတ္ကင္ျပီးမွ ခြဲတာလုပ္တာမ်ိဳးလဲ ရွိေသးတယ္။ ခြဲထုတ္တဲ့ တက္ေစ့ေတြကို ကင္ဆာျဖစ္ေန-မေန စစ္ရတယ္။
• Stage III = Surgery ခြဲစိတ္မယ္။ Chemotherapy ကင္ဆာေဆး နဲ႔ Radiation ဓါတ္ကင္တာေတြကို ၁ ခု ျဖစ္ျဖစ္၊ ၂ ခု ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္မယ္။ Radiation လုပ္တာကို Pelvis တေနထဲ ျဖစ္ျဖစ္ Abdomen နဲ႔ Pelvis ႏွစ္ခုလံုး ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္မယ္။
• Stage IV = Combinations of chemotherapy drugs ေဆးေတြ တြဲေပးနည္း သံုးႏိုင္တယ္။ Paclitaxel (Taxol) Doxorubicin (Adriamycin) နဲ႔ Carboplatin ဒါမွမဟုတ္ Cisplatin ေဆးေတြ သံုးတယ္။ Cisplatin, Ifosfamide နဲ႔ Paclitaxel ေတြကိုလဲ တြဲတတ္တယ္။
• Papillary serous carcinoma or clear cell carcinoma ဆိုတာေတြက High-grade cancers ေနာက္က်တဲ့ အမ်ိဳးအစားေတြ ျဖစ္တယ္။ ခြဲစိတ္ရင္ TH/BSO, pelvic and para-aortic lymph node dissections, and Pelvic washings ေတြအျပင္ Omenetectomy နဲ႔ Peritoneal biopsies ေတြပါ လုပ္မယ္။ ခြဲျပီးရင္ Chemotherapy ကင္ဆာေဆး နဲ႔ Radiation therapy ဓါတ္ကင္တာ လုပ္မယ္။ Carboplatin and Paclitaxel or Cisplatin and Doxorubicin ေဆးေတြ သံုးတယ္။
• Recurrent endometrial cancer ျပန္ျဖစ္ကင္ဆာဆိုတာ အနီးအနားလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေဝးလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Pelvis တင္ပါးဆံုမွာျဖစ္ရင္ Radiation therapy ဓါတ္ကင္မယ္။ တျခားေနရာဆိုရင္ အဆင့္ (၄) ကုသသလို လုပ္မယ္။ Progesterone hormone therapy ဒါမွမဟုတ္ Chemotherapy လုပ္ႏိုင္တယ္။
ကင္ဆာျဖစ္ရင္ ၅ ႏွစ္အထိေနႏိုင္သူ ရာႏွဳန္းဘယ္ေလာက္လဲဆိုတာ သတ္မွတ္ထားရတယ္။ Endometrial adenocarcinoma သားအိမ္-ကင္ဆာ ျဖစ္သူေတြမွာ -
• သားအိမ္အျပင္ မျပန္႔ေသးသူ ၉၆%၊
• သားအိမ္အျပင္ ျပန္႔ေနသူ ၆၆%၊
• ေနာက္ပိုင္းအဆင့္ ေရာက္ေနသူ ၂၅%၊
• African American women အသားမဲ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ တျခားလူေတြထက္ ၁ဝ% နည္းတယ္။
5 year survival rate တိတိက်က် အဆင့္အရ ေျပာရရင္ -
• I-A 90%
• I-B 88%
• I-C 75%
• II 69%
• III-A 58%
• III-B 50%
• III-C 47%
• IV-A 17%
• IV-B 15%
Uterine Sarcoma အမ်ိဳးအစားဆိုရင္ ၅ ႏွစ္အထိေနႏိုင္သူ -
• သားအိမ္အျပင္ မျပန္႔ေသးသူ ၅ဝ%၊
• သားအိမ္အျပင္ ျပန္႔ေနသူ ဝ-၂ဝ%၊
အမ်ိဳးသမီး မ်ိဳးပြါးလမ္းမယ္ျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာေတြ -
• Endometrial cancer သားအိမ္-ကင္ဆာက မ်ိဳးပြါးလမ္းျဖစ္တာထဲမွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ ေသဆံုးရမႈမွာ သတၲမေနရာ လိုက္တယ္။ ေစာေစာသိရင္ ကုလို႔ ရတာကို ျပေနတာ ျဖစ္တယ္။ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ေစာသိသူေတြကို ခြဲစိတ္ျပီးေနာက္ Estrogen replacement ေဟာ္မုန္း ေဆးပါေပးရင္ ျပန္ျဖစ္ႏွဳန္း နည္းတာ ေတြ႔ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဒီနည္းရဲ႕ မေကာင္း က်ိဳးဆက္ေတြကို အေသအျခာ ေလ့လာရတယ္။ Heart disease ႏွလံုးေရာဂါ၊ Heart attacks ႏွလံုးေသြးနည္းတာ Stroke ေလျဖတ္တာ နဲ႔ Breast cancer ရင္သား-ကင္ဆာ ပိုျဖစ္တတ္တယ္။ ေဟာ္မုန္းေဆးကို နဲနဲေလးနဲ႔ ရက္တိုတိုသာ ေပးဘို႔ လုပ္လာတယ္။ လူေနမႈအဆင့္အတန္း ျမင့္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ အမဲ-အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ အျဖဴေတြနဲ႔ အာရွသူေတြထက္ ၂ ဆ ပိုျဖစ္တယ္။
• Ovarian cancer မ်ိဳးဥအိမ္-ကင္ဆာက ဒုတိယလိုက္တယ္။ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္မွအျဖစ္မ်ားတယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မက ျဖစ္တယ္။
• Cervical cancer သားအိမ္ဝ-ကင္ဆာက တတိယလိုက္တယ္။ ၾကားရက္ေသြးဆင္းတာ နဲ႔ တခုခုဆင္းတာ ေတြမွာ သားအိမ္-ကင္ဆာနဲ႔ တူတယ္။ သားအိမ္အဝမွာ ျဖစ္ရင္ ေယာက္်ားနဲ႔ ဆက္ဆံအျပီးမွာလဲ ေသြးထြက္လာ တတ္တယ္။ Human papillomavirus (HPV) ပိုးက လိင္လမ္းကေန ဝင္တယ္။ ေစာေစာသိေအာင္ Pap smears လုပ္ေနသင့္တယ္။
• Vaginal cancer ဗဂ်ိဳင္းနား-ကင္ဆာကလဲ ရွားတယ္။ အသက္ၾကီးမွ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဘာမွ လကၡဏာ မရွိတာနဲ႔ စတယ္။ ရွိလာရင္ နာလာမယ္၊ တခုခုဆင္းမယ္၊ ေသြးထြက္မယ္။
• Vulvar cancer အမ်ိဳးသမီး အျပင္အဂၤါ (မိန္းမကိုယ္) ကင္ဆာက ရွားတယ္။ ျဖစ္တာလဲ ေႏွးတယ္။ အသက္ၾကီးမွ ျဖစ္တယ္။ အသက္အၾကီးဆံုးလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ယားမယ္၊ နာမယ္၊ ေသြးထြက္မယ္၊ ပူေလာင္ေနမယ္၊ တခုခု ဆင္းမယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
Wednesday, 31 August 2011
Uric acid (ယူရစ္-အက္စစ္)
Uric acid မ်ားရင္ ဆိုးက်ိဳးက ဘာျဖစ္တတ္လဲ။ 5.7 ရွိရမွာကို 8.8 ျဖစ္ေနတာပါ။ အစားအစာကေရာ ဘာေတြ ေရွာင္ရမလဲ ဆိုတာ ေျပာျပေပးပါ။
ဓါတုေဗဒ ေက်ာင္းသားေတြကေတာ့ Uric acid ဆိုတာ C5H4N4O3 လို႔ ေရးၾကမယ္။ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကေတာ့ ေသြးထဲမွာ (ယူရစ္-အက္စစ္) မ်ားေနရင္ Gout (ေဂါက္) ဆိုတဲ့ အဆစ္နာေရာဂါ ျဖစ္မယ္လို႔ သင္ၾကရတယ္။ ဆရာဝန္ေတြက ေသြးထဲမွာ ယူရစ္-အက္စစ္ မ်ားေနတာကို Hyperuricemia လို႔ ေခၚတယ္။
ဘာလို႔ ဒီဓါတ္မ်ားေနသလဲ။ မ်ိဳးနဲ႔ရိုးနဲ႔ ဆိုသလို မ်ားတတ္တယ္လို႔ ေျပာရင္လဲ မမွားဘူး။ ေနာက္တခ်က္က စားတဲ့အစာေပၚမွာ မူတည္တယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ အစားထဲမွာ Purine နဲ႔ Fructose မ်ားရင္ Uric acid (ယူရစ္-အက္စစ္) မ်ားေစတယ္။
ဒီဓါတ္ကို ေက်ာက္ကပ္ကေန စြန္႔ထုတ္ေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ မေကာင္းရင္ ေသြးထဲမွာ မ်ားေနမယ္။ အစာမစားဘဲေနတာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ အျမန္ ခ်တာ-က်တာ လုပ္ရင္ ယာယီ မ်ားေနမယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာ အသက္ၾကီးလာရင္ သံဓါတ္ မ်ားလာျပီး ေၾကးနီဓါတ္ နည္းလာတယ္။ ဒါကေနဆက္ျပီး Uric acid မ်ားေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေသြးလွဴပါ၊ တေန႔မွာ Cu 2 mg ေသာက္ပါ။
Gout ေဂါက္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစတာ Uric acid မ်ားေနလို႔ပါ။ အဆစ္ေတြနဲ႔ ေသြးေၾကာမွ်ဥ္ေလးေတြ အနီးအနားမွာ (ယူရစ္-အက္စစ္) ပံုေဆာင္ခဲေတြ လာစုေနတယ္။ ဒါကို အပ္နဲ႔တူတဲ့ Crystals လို႔ ေျပာၾကတယ္။ သၾကားနဲ႔ ခ်ိဳေအာင္ လုပ္ထားတဲ့ အရည္ကို တေန႔ ၂ ခြက္နဲ႔ ၂ ခြက္မက ေသာက္ေနသူေတြဟာ ေဂါက္ေရာဂါ ၈၅% ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေဂါက္ေရာဂါအျပင္ Cardiovascular disease ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ၊ Diabetes ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၊ Metabolic syndrome ေရာဂါေတြနဲ႔လဲ ဆက္စပ္ႏိုင္တယ္။ Uric acid stone ေက်ာက္ ျဖစ္ေစတတ္တယ္။
Uric acid နည္းေနတာ ဘာ့ေၾကာင့္လဲ။
အစာထဲမွာ Zinc သြပ္ဓါတ္နည္းရင္၊ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Oral contraceptive ကိုယ္ဝန္တား-စားေဆး ေသာက္ေနရင္ နည္းႏိုင္တယ္။ သံဓါတ္နည္း ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရွိေနရင္လဲ နည္းတယ္။ ဒီဓါတ္နည္းေနသူေတြနဲ႔ Multiple sclerosis ေရာဂါ ဆက္စပ္ေနတယ္။ အရက္ အၾကာၾကီး ေသာက္သူ။ နာတာရွည္ ေက်ာက္ကပ္ ေရာဂါရွိသူ၊ ခဲဆိပ္သင့္သူေတြမွာ ဆီးထဲမယ္ (ယူရစ္-အက္စစ္) နည္းေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
ဒီဓါတ္ မ်ားေနတယ္ဆိုတာ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ Gout ေဂါက္ေရာဂါရွိသူ၊ ကင္ဆာ ေနာက္ပိုင္း ေရာက္ေနသူ၊ ရိုးတြင္းျခင္ဆီနဲ႔ ေသြးျဖဴဥ ေရာဂါ ရွိေနသူ၊ အစားထဲမွာ ဒီဓါတ္မ်ားေနသူ၊ Rhabdomyolysis, Lesch-Nyhan syndrome, Fanconi syndrome ေရာဂါ ရွိေနသူေတြမွာ မ်ားေနမယ္။
ဆီးထဲမွာ ဒီဓါတ္ကို စစ္ရင္ ၂၄ နာရီခံထားတဲ့ဆီး ယူရတယ္။ ဆီးမခံခင္ အရက္၊ Allopurinol, Ibuprofen, Aspirin, Thiazide diuretics, vitamin C, Probenecid ေဆးေတြ ေသာက္မထားရဘူး
ေသြးမစစ္ခင္ ၄ နာရီအတြင္း အစာမစားရဘူး။ Alcohol အရက္အျပင္ Ascorbic acid, Aspirin, Caffeine, Cisplatin, Diazoxide, Diuretics, Epinephrine, Ethambutol, Levodopa, Methyldopa, Nicotinic acid, Phenothiazines နဲ႔ Theophylline ေဆးေတြ မေသာက္ရဘူး။ Allopurinol, Azathioprine, Clofibrate, Corticosteroids, Estrogen, Glucose, Guaifenesin, Mannitol, Probenecid နဲ႔ Warfarin ေဆးေတြ ကေနလဲ သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။
Acidosis, Alcoholism, Diabetes, Gout, Hypoparathyroidism, Lead poisoning, Leukemia, Nephrolithiasis, Polycythemia vera, Renal failure, Toxemia of pregnancy, Purine-rich diet, Excessive exercise နဲ႔ Chemotherapy-related side effects ေတြေၾကာင့္ ေသြးထဲမွာ မ်ားေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
Fanconi syndrome, Wilson's disease, Syndrome of inappropriate antidiuretic hormone (SIADH) secretion နဲ႔ Low purine diet ေတြေၾကာင့္ ေသြးထဲမွာ နည္းေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
• 250 to 750 milligrams per 24 hours ဆိုတာ ပံုမွန္ ဆီးအေျဖျဖစ္တယ္။
• 3.0 နဲ႔ 7.0 mg/dL အတြင္းရွိရင္ ပံုမွန္ ေသြးအေျဖျဖစ္တယ္။
• ေသြးထဲမွာ 6 mg/dL သာရွိေပမဲ့ Gout ေရာဂါရသူနဲ႔ 9.6 mg/dL အထိရွိေပမဲ့ ေရာဂါမရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။
• ဓါတ္ခြဲခန္းေတြ တခုနဲ႔တခု ကြဲလြဲတာေလးေတြရွိတာ သတိျပဳပါ။
အစားလည္းေဆး၊ ေဆးလဲအစာ
• အသား၊ ငါး၊ အသဲ၊ ဥ၊ ပင္လယ္စာ၊ ႏွလံုး၊ ဝက္ေပါင္ေျခာက္၊ အရက္၊ ဘီယာ၊ ဝိုင္၊ ေပါင္မံု႔၊ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဘက္ရည္၊ အေစ့အဆံ၊ ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး၊ စပ်စ္သီးေျခာက္၊ ဘယ္ရီသီး၊ ခ်ဥ္တဲ့ (ခရင္မ္)၊ ဒိန္ခ်ဥ္ (ေရာဂတ္)၊ (ဘတ္တား-မစ္လ္ခ္)၊ ေတြက အက္စစ္ဓါတ္ မ်ားေစတယ္။ ယူရစ္-အက္စစ္ မ်ားတယ္။
• Cranberry ေဖ်ာ္ရည္၊ ခ်ယ္ရီေဖ်ာ္ရည္၊ ပန္းသီးေဖ်ာ္ရည္ ေသာက္ပါ။ ေရ မ်ားမ်ား ေသာက္ပါ။
• လိမ္ေမာ္၊ သံပုရာ၊ ေရွာက္၊ ကမၺလာသီး၊ Lentils, Legumes, Asparagus, Cauliflower, Mushrooms, Spinach, Citrus fruits, Legumes, Bananas, Celery, Tomatoes, Key Lime, Citron, Wild Orange, Pomelo, Mandarin Orange, Trifoliate Orange, Round Lime ေတြကို အသင့္အတင့္ စားႏိုင္တယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
ဓါတုေဗဒ ေက်ာင္းသားေတြကေတာ့ Uric acid ဆိုတာ C5H4N4O3 လို႔ ေရးၾကမယ္။ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကေတာ့ ေသြးထဲမွာ (ယူရစ္-အက္စစ္) မ်ားေနရင္ Gout (ေဂါက္) ဆိုတဲ့ အဆစ္နာေရာဂါ ျဖစ္မယ္လို႔ သင္ၾကရတယ္။ ဆရာဝန္ေတြက ေသြးထဲမွာ ယူရစ္-အက္စစ္ မ်ားေနတာကို Hyperuricemia လို႔ ေခၚတယ္။
ဘာလို႔ ဒီဓါတ္မ်ားေနသလဲ။ မ်ိဳးနဲ႔ရိုးနဲ႔ ဆိုသလို မ်ားတတ္တယ္လို႔ ေျပာရင္လဲ မမွားဘူး။ ေနာက္တခ်က္က စားတဲ့အစာေပၚမွာ မူတည္တယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ အစားထဲမွာ Purine နဲ႔ Fructose မ်ားရင္ Uric acid (ယူရစ္-အက္စစ္) မ်ားေစတယ္။
ဒီဓါတ္ကို ေက်ာက္ကပ္ကေန စြန္႔ထုတ္ေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ မေကာင္းရင္ ေသြးထဲမွာ မ်ားေနမယ္။ အစာမစားဘဲေနတာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ အျမန္ ခ်တာ-က်တာ လုပ္ရင္ ယာယီ မ်ားေနမယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာ အသက္ၾကီးလာရင္ သံဓါတ္ မ်ားလာျပီး ေၾကးနီဓါတ္ နည္းလာတယ္။ ဒါကေနဆက္ျပီး Uric acid မ်ားေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေသြးလွဴပါ၊ တေန႔မွာ Cu 2 mg ေသာက္ပါ။
Gout ေဂါက္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစတာ Uric acid မ်ားေနလို႔ပါ။ အဆစ္ေတြနဲ႔ ေသြးေၾကာမွ်ဥ္ေလးေတြ အနီးအနားမွာ (ယူရစ္-အက္စစ္) ပံုေဆာင္ခဲေတြ လာစုေနတယ္။ ဒါကို အပ္နဲ႔တူတဲ့ Crystals လို႔ ေျပာၾကတယ္။ သၾကားနဲ႔ ခ်ိဳေအာင္ လုပ္ထားတဲ့ အရည္ကို တေန႔ ၂ ခြက္နဲ႔ ၂ ခြက္မက ေသာက္ေနသူေတြဟာ ေဂါက္ေရာဂါ ၈၅% ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေဂါက္ေရာဂါအျပင္ Cardiovascular disease ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ၊ Diabetes ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၊ Metabolic syndrome ေရာဂါေတြနဲ႔လဲ ဆက္စပ္ႏိုင္တယ္။ Uric acid stone ေက်ာက္ ျဖစ္ေစတတ္တယ္။
Uric acid နည္းေနတာ ဘာ့ေၾကာင့္လဲ။
အစာထဲမွာ Zinc သြပ္ဓါတ္နည္းရင္၊ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Oral contraceptive ကိုယ္ဝန္တား-စားေဆး ေသာက္ေနရင္ နည္းႏိုင္တယ္။ သံဓါတ္နည္း ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရွိေနရင္လဲ နည္းတယ္။ ဒီဓါတ္နည္းေနသူေတြနဲ႔ Multiple sclerosis ေရာဂါ ဆက္စပ္ေနတယ္။ အရက္ အၾကာၾကီး ေသာက္သူ။ နာတာရွည္ ေက်ာက္ကပ္ ေရာဂါရွိသူ၊ ခဲဆိပ္သင့္သူေတြမွာ ဆီးထဲမယ္ (ယူရစ္-အက္စစ္) နည္းေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
ဒီဓါတ္ မ်ားေနတယ္ဆိုတာ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ Gout ေဂါက္ေရာဂါရွိသူ၊ ကင္ဆာ ေနာက္ပိုင္း ေရာက္ေနသူ၊ ရိုးတြင္းျခင္ဆီနဲ႔ ေသြးျဖဴဥ ေရာဂါ ရွိေနသူ၊ အစားထဲမွာ ဒီဓါတ္မ်ားေနသူ၊ Rhabdomyolysis, Lesch-Nyhan syndrome, Fanconi syndrome ေရာဂါ ရွိေနသူေတြမွာ မ်ားေနမယ္။
ဆီးထဲမွာ ဒီဓါတ္ကို စစ္ရင္ ၂၄ နာရီခံထားတဲ့ဆီး ယူရတယ္။ ဆီးမခံခင္ အရက္၊ Allopurinol, Ibuprofen, Aspirin, Thiazide diuretics, vitamin C, Probenecid ေဆးေတြ ေသာက္မထားရဘူး
ေသြးမစစ္ခင္ ၄ နာရီအတြင္း အစာမစားရဘူး။ Alcohol အရက္အျပင္ Ascorbic acid, Aspirin, Caffeine, Cisplatin, Diazoxide, Diuretics, Epinephrine, Ethambutol, Levodopa, Methyldopa, Nicotinic acid, Phenothiazines နဲ႔ Theophylline ေဆးေတြ မေသာက္ရဘူး။ Allopurinol, Azathioprine, Clofibrate, Corticosteroids, Estrogen, Glucose, Guaifenesin, Mannitol, Probenecid နဲ႔ Warfarin ေဆးေတြ ကေနလဲ သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။
Acidosis, Alcoholism, Diabetes, Gout, Hypoparathyroidism, Lead poisoning, Leukemia, Nephrolithiasis, Polycythemia vera, Renal failure, Toxemia of pregnancy, Purine-rich diet, Excessive exercise နဲ႔ Chemotherapy-related side effects ေတြေၾကာင့္ ေသြးထဲမွာ မ်ားေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
Fanconi syndrome, Wilson's disease, Syndrome of inappropriate antidiuretic hormone (SIADH) secretion နဲ႔ Low purine diet ေတြေၾကာင့္ ေသြးထဲမွာ နည္းေနတာ ေတြ႔ရမယ္။
• 250 to 750 milligrams per 24 hours ဆိုတာ ပံုမွန္ ဆီးအေျဖျဖစ္တယ္။
• 3.0 နဲ႔ 7.0 mg/dL အတြင္းရွိရင္ ပံုမွန္ ေသြးအေျဖျဖစ္တယ္။
• ေသြးထဲမွာ 6 mg/dL သာရွိေပမဲ့ Gout ေရာဂါရသူနဲ႔ 9.6 mg/dL အထိရွိေပမဲ့ ေရာဂါမရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။
• ဓါတ္ခြဲခန္းေတြ တခုနဲ႔တခု ကြဲလြဲတာေလးေတြရွိတာ သတိျပဳပါ။
အစားလည္းေဆး၊ ေဆးလဲအစာ
• အသား၊ ငါး၊ အသဲ၊ ဥ၊ ပင္လယ္စာ၊ ႏွလံုး၊ ဝက္ေပါင္ေျခာက္၊ အရက္၊ ဘီယာ၊ ဝိုင္၊ ေပါင္မံု႔၊ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဘက္ရည္၊ အေစ့အဆံ၊ ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး၊ စပ်စ္သီးေျခာက္၊ ဘယ္ရီသီး၊ ခ်ဥ္တဲ့ (ခရင္မ္)၊ ဒိန္ခ်ဥ္ (ေရာဂတ္)၊ (ဘတ္တား-မစ္လ္ခ္)၊ ေတြက အက္စစ္ဓါတ္ မ်ားေစတယ္။ ယူရစ္-အက္စစ္ မ်ားတယ္။
• Cranberry ေဖ်ာ္ရည္၊ ခ်ယ္ရီေဖ်ာ္ရည္၊ ပန္းသီးေဖ်ာ္ရည္ ေသာက္ပါ။ ေရ မ်ားမ်ား ေသာက္ပါ။
• လိမ္ေမာ္၊ သံပုရာ၊ ေရွာက္၊ ကမၺလာသီး၊ Lentils, Legumes, Asparagus, Cauliflower, Mushrooms, Spinach, Citrus fruits, Legumes, Bananas, Celery, Tomatoes, Key Lime, Citron, Wild Orange, Pomelo, Mandarin Orange, Trifoliate Orange, Round Lime ေတြကို အသင့္အတင့္ စားႏိုင္တယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
တီဘီ Tuberculosis (TB)
အျဖစ္မ်ားေသာ ေသေစႏိုင္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္သည္။ Mycobacterium tuberculosis ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဆရာဝန္မ်ား၏ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း စနစ္တက်ႏွင့္ ပံုမွန္ ေဆးဝါးကို သံုးစြဲျခင္းျဖင့္ တီဘီေရာဂါကို အျမစ္ျပတ္ ေပ်ာက္ကင္းေစႏိုင္သည္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ကမၻာတြင္ အမ်ားဆံုး ျဖစ္သည္။ ေရာဂါရွိသူမ်ားအားလည္း ျဖစ္ေစသည္။ ေဆးၿပီးသည့္ ျပႆနာ ရွိသည္။ ဒုတိယတန္းစား ေဆးမ်ားေပးရသည္။
Pulmonary TB အဆုပ္ တီဘီ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာ အခ်ိန္ကာလအထိ ေခ်ာင္းဆိုးေနျခင္း၊
• ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါ တံေတြးမွ ေသြးပါျခင္း၊ (Hemoptysis)
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာအခ်ိန္ထိ ညတိုင္း အဖ်ားတက္ျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္မွ ေခၽြးထြက္ျခင္း၊
• အစားအေသာက္ပ်က္လာျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္ အေလးခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊
• ရင္ဘတ္အတြင္း နာက်င္လာျခင္း။
အဆုပ္အျပင္ အ႐ိုး-အဆစ္ တီဘီ၊ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္၊ (လင့္ဖ္)ေၾကာစနစ္၊ ဆီး-ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ အေရျပားတို႕တြင္လည္း တီဘီေရာဂါ ရေစသည္။ အဆုပ္အားဖံုးေနသည့္အလႊာ (Pleura) ႏွစ္လႊာအၾကား အရည္-ျပည္တို႔ စုေဝးေနျခင္းျဖစ္ေစတတ္သည္။ တီဘီေဆးမ်ားအျပင္ ၄င္းအရည္-ျပည္တို႔အား စုပ္ထုတ္ကုသေပးရန္လိုသည္။
လကၡဏာမ်ားမွာ ယင္းကိုယ္အဂၤါမ်ား သာမန္အားျဖင့္ အလုပ္လုပ္ နည္းပါးလာျခင္းတို႕ပင္ ျဖစ္သည္။ တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္ႏွင့္ ဆရာဝန္ထံ အစစ္အေဆးခံယူရမည္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တီဘီေရာဂါ၏ အေျခအေန
၁။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ သိန္းတရာ့ေလးဆယ္ေသာ လူတို႕သည္ တီဘီေရာဂါကို ခံစားေနရသည္။ ယင္းေရာဂါသည္မ်ားအနက္ ႏွစ္ဆယ့္ငါးသိန္းေသာလူတို႔သည္ ၄င္းတို႕မွ အျခားလူမ်ားသို႕ ေရာဂါပိုး ကူးစက္ႏိုင္ေသာ အေျခအေနတြင္ ရွိေနသည္။
၂။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တႏွစ္တာကာလအတြင္း ငါးသိန္းေသာ လူတို႔သည္ တီဘီေရာဂါျဖင့္ ေသဆံုးၾကသည္။
၃။ တီဘီေရာဂါသည္ ကေလးလူႀကီးမေရြး ျဖစ္ႏိုင္သည္။
၄။ သို႔ေသာ္ တီဘီေရာဂါကုိ အျမစ္ျဖတ္ေအာင္ ကုသႏိုင္သည္။
ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္ကန္စြာ မွီဝဲျခင္းမျပဳပါက မည္သို႕ ျဖစ္ႏိုင္သနည္း။
1. အကယ္၍ ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် မသံုးစြဲပါက တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာႏိုင္သည္။
2. ပထမ သံုးစြဲသည့္ ေဆးဝါးမ်ားသည္ အစြမ္းမထက္ေတာ့သည္ကို မၾကာခဏေတြ႕ရသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေရာဂါပုိးမ်ားသည္ ထိုေဆးမ်ားကို ခံႏိုင္ရည္ ရွိလာေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ၄င္းအျပင္ ႐ိုး႐ုိးတီဘီေဆးမ်ားသည္လဲ ထိုေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းရန္ အစြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ေျခ။
3. ထိုေရာဂါသည္ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ေဆးကုခံရေတာ့မည္ျဖစ္သည္သာမက ေငြေၾကးအကုန္အက် မ်ားျပားလာႏိုင္သည့္အျပင္ အသက္အႏၱရာယ္လည္း ရွိလာႏိုင္သည္။
4. အခ်ိန္မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် ေဆးဝါးမ်ားကို မွီဝဲျခင္းမရွိေသာ တီဘီေရာဂါ စျဖစ္သည့္သူမ်ားမွာ တီဘီေရာဂါ ကုေဆးမ်ားက အာနိသင္ နည္းပါးလာပါသည္။
အေျခခံေဆးကုဌာနမ်ား၏ တာဝန္မ်ား
1. အမ်ား ျပည္သူလူထုမ်ားအား တီဘီေရာဂါႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို နားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ပညာေပးျခင္း။
2. တီဘီေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာေရာဂါသည္မ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္းကို ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
3. ေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာသူတို႕၏ သလိပ္ႏွင့္ တံေတြးမ်ားကို စစ္ေဆးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
4. တီဘီေရာဂါသည္မ်ားကို အခ်ိန္မွီ သင့္ေတာ္သည့္ေဆးဝါးမ်ား ရရွိရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
5. တီဘီေရာဂါသည္တို႕၏ မွတ္တမ္းမ်ားကို ျပဳစုထားရန္
6. တီဘီေရာဂါသည္တို႕၏ မိသားစုမွ အျခားသူမ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္း ျပဳလုပ္ရန္ အားေပးတိုက္တြန္းျခင္း။
7. လုပ္ငန္းအစီအစဥ္ကို မၾကာခဏ ျပန္လည္စမ္္းစစ္သံုးသပ္ရန္။
8. ကေလးမ်ားအား တီဘီဂ်ီ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း။
တီဘီေရာဂါ မည္သို႕ ကူးစက္သနည္း
1. ေရာဂါသည္၏ တံေတြးႏွင့္ သလိပ္တို႕မွ တီဘီေရာဂါ၏ ပိုးမႊားကေလးမ်ားသည္ ေလထုထဲတြင္ ျပန္႕က်ဲကာ အျခားသူမ်ား အသက္ရွဴေသာအခါႏွင့္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတို႕တြင္ သူးစက္သြားႏိုင္သည္။
2. လူမ်ားတြင္ ေရာဂါပိုးကို ခုခံကာကြယ္ရန္ ကိုယ္ခံအားနည္းေသာအခါတြင္ ကူးစက္ႏိုင္သည္။
3. ေအာက္ေဖာ္ျပပါအေျခအေနမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါျပန္႕ပြားကူးစက္ျခင္းကို အားေပးသည္။
o လူသူမ်ား၍ က်ဥ္းၾကပ္ၿပီး ေမွာင္မိုက္ေနေသာေနရာမ်ားတြင္ အခ်ိန္ၾကာရွည္ ေနထိုင္ရျခင္း။
o အစားအေသာက္ႏွင့္ အဟာရ ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္း။
o ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ႏွင့္ အိပ္ခ်္အိုင္ဗြီေရာဂါ ကူးစက္ျခင္း။
တီဘီရွိ-မရွိ Mantoux tuberculin skin test ႏွင့္ Tuberculosis radiology လူထုအား ဓါတ္မွန္႐ိုက္ျခင္းလုပ္သည္။ သလိပ္ထဲပိုး ရွိ-မရွိ စစ္သည္။ AFB +ve or –ve
တီဘီေရာဂါမွ ကာကြယ္ျခင္း
1. တီဘီေရာဂါသည္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတြင္ လက္ကိုင္ပုဝါႏွင့္ ပါးစပ္ပိတ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးရမည္။
2. တီဘီေရာဂါသည္ မိမိတံေတြးကို ေနရာတကာတြင္ မေထြးရ။ အဖံုးရွိေသာခြက္တြင္ စံနစ္တက် ေထြးရမည္။
3. ယင္းတံေတြးမ်ားကို မီး႐ႈိ႕ျခင္း၊ ေျမျမႇဳပ္ျခင္းတို႕ကို ျပဳရမည္။
4. တီဘီေရာဂါသည္အား ဝင္ေလ-ထြက္ေလ ေကာင္းေသာအခန္းတြင္ ေနထိုင္ေစရမည္။
5. ထိုေရာဂါသည္မ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေသာသူမ်ားသည္ (၂) ႏွစ္တာကာလအခ်ိန္အတြင္း တီဘီေရာဂါ ကူးစက္ရန္ အႏၱရာယ္ ပိုမ်ားလာသည္။ ထုိသူမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါ လကၡဏာ ေပၚေပါက္လာပါက လိုအပ္သည့္ ေဆးစစ္မႈမ်ားကို ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။
6. ေရာဂါသည္ႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေနၾကေသာ ကေလးမ်ားႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား ေရာဂါကူးရန္ ပို၍ အႏၱရာယ္ရွိ၍ အထူးသတိရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။
HIV မရွိသည့္လူနာအတြက္ TB ေဆးမ်ား
မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လႏွင့္ရေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရသည္။
လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
(၁) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
(၂) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
(၃) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။
ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ေပးသည္။
Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။
Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three Times a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three Times a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a Week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three Times a Week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a Week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose
khin oo may said...
အင္ထရုိ ဘေလာ႕ေရာဂါအေၾကာင္းက မ်ားေနတယ္။ ဒီေလာက္ မလိုဘူးလို႕ထင္ပါတယ္။ တီဘီကုိ အားပိုေပးပါ။ ဖတ္လို႕ ေကာင္းပါတယ္။ ဆဲြေဆာင္မႈရွိတယ္။ အစဘဲရွိေသးတယ္။ ဆက္တင္ပါဦး။ ေကာင္းလိမ့္မယ္လို႕ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။
December 21, 2008 5:30 AM
Nge Naing said...
ဆရာ့ပို႔စ္ေလးက အေတြ႔အၾကံဳေလးေတြ အေတြးအျမင္ေလးေတြလည္း ပါေတာ့ သိပ္ေကာင္းပါတယ္ဆရာ။ ဒါေပမယ့္ ဆရာ တီဘီအေၾကာင္း ေရးတာက ကၽြန္မတို႔လို ဘေလာ့ဂ္စြဲတဲ့သူေတြအေၾကာင္းလည္း ပါေနေတာ့ Agenda နည္းနည္း ေရာေနတာ တခုပါပဲ။ ဘေလာ့ဂ္စြဲတာနဲ႔ တီဘီစြဲတာနဲ႔ေတာ့ ဘယ္အနည္းနဲ႔မွ မတူႏိုင္ဘူးဆရာ။ တီဘီစြဲတာက အႏၲရာယ္ျဖစ္ေပမယ့္ ဘေလာ့စြဲတာက စိတ္ရဲ့ အပန္းေျဖအနားယူရာ လည္းျဖစ္တယ္ ဗဟုသုတ မွ်ေဝရာလည္း ေရာက္လို႔ပါ။ ဆရာ့ပို႔စ္မွာ Antibody ကို အတြင္းအားလို႔ ျမန္မာလို ေဝါဟာရ ယူထားတာ သိပ္ေကာင္းပါတယ္။ ကၽြန္မမွာ အဂၤလိပ္ျမန္မာ ေဆးအဘိဓါန္ ေကာင္းေကာင္းမရွိလို႔ ၿပီးေတာ့ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့စာေတြကို ျမန္မာလိုနဲ႔ ေလ့လာရတာလည္း နည္းလို႔ တခ်ိဳ႕ေဝါဟာရေတြအတြက္ ျမန္မာလို ေရြးရတာ သိပ္အခက္အခဲျဖစ္တယ္။ ကၽြန္မပို႔စ္ေတြကို ဆရာဖတ္မိလို႔ ျမန္မာလို ေဝါဟာရေတြ သံုးထားတာ အဆင္မေျပျဖစ္ေနရင္လည္း ေထာက္ျပေပးလို႔ ရပါတယ္ဆရာ။ ဆရာ့ပို႔စ္အတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
December 21, 2008 11:47 AM
DTS said...
အခုလိုထာက္ျပတာေတြက လက္ေတြ႕က်ပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္တယ္ခင္ဗ်။ အမွန္ေျပာရရင္ ကြ်န္ေတာ္က ဘာအထူးမွမဟုတ္ဘူး။ ဘာသာရပ္တခုခုကို နက္နက္နဲနဲေရးတာက အထူးဆရာေတြမွ။ ေတာမွာဘဲ က်ခဲ့ရသူ ဆရာဝန္-ဆရာမအားလံုးဟာ အေထြေထြ အထူးကုဆိုျပီး ကြ်န္ေတာ့္ေဆးခန္း(ဘေလာ့ခ္)မွာေတာင္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုအပါအဝင္ ဂုဏ္တင္မိလိုက္တယ္။
ေနာက္တခ်က္က ကြ်န္ေတာ့္ဘဝေပးအရ ဒုကၡသည္ကို ေဆးကုေပးဘို႕ ဒုကၡသည္ထဲက လူငယ္ေတြကို ေမြးယူေနရတယ္။ သူတို႕ကို ရတဲ့အခ်ိန္ကေလးမယ္၊ သူတို႕မွာရွိၾကတဲ့ အေျခခံေလးေတြနဲ႕ ကိုက္ေအာင္ ဘယ္လို စာသင္ရမယ္ဆိုတာကို စူးစမ္းရင္နဲ႕ စာေတြကို ဘာသာျပန္လိုက္၊ သင္ခန္းစာေတြ ျပင္လိုက္လုပ္ေနရတာ။ အေတာ္စိတ္ဝင္စားစရာ ေကာင္းေကာင္း လာတယ္ဗ်။ သူမ်ားကိုသင္ေပးတိုင္း ကိုယ္လဲ ပညာရတာမ်ိဳးေပါ့။
အရင္ ေဆးေက်ာင္းမွာဆိုရင္ ဘိုလိုဘဲ ဖတ္-မွတ္ရင္ ရတာကိုး၊ အခုမဟုတ္ဘူး။ ကျပားကအဆင္အေျပဆံုး။ တေယာက္က ေရးလိုက္သလို ဘာသာျပန္ရတာကလဲ ေခါင္းစားတယ္။ ေခါင္းပိုစားတာက ကြ်န္ေတာ့္ သင္တန္းသူေတြက တိုင္းရင္းသားေတြခ်ည္းဘဲ။ ဗမာစာမေျပာနဲ႕ ဗမာစကားေတာင္ ခက္ခဲၾကတာကမ်ားတယ္။ ဒီေတာ့ တတ္ေစခ်င္ရင္ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ လုပ္ရတယ္။ အဘိဓာန္ခ်ည္း အားကိုမရတာကို ဆိုခ်င္တာ။ ပါဠိစာလံုး ေနရာတိုင္း မသံုးေလနဲ႕။
ေနာက္ျပီး က်န္းမာေရး ပညာေပးဆိုတာ သူမ်ားေတာ့ မသိဘူး အေတာ္မလြယ္ဘူးဗ်။ ေပးတဲ့လူက ေပးတတ္ယံုနဲ႕ အလုပ္မျဖစ္ဘူး။ က်ဳပ္တို႕ ပညာေပး တလတၾကိမ္လုပ္ျပီးျပီဆိုတဲ့ (ရီပို႕တ္)ေတာ့ရမွာေပါ့။ ျဖစ္ခ်င္တာကဘာလဲ။ နားေထာင္တဲ့ လူေတြ လိုက္နာျပီးသကာလ ေရာဂါဘယ နည္းေအာင္မဟုတ္လား။ လာတက္တဲလူေတြကလည္း (ကြန္ျမဴနတီ-ဆားဗစ္-ပရိုဘိုက္ဒါ) ကေခၚလို႕ အားနာျပီး လာသူေတြလဲ ပါတယ္ေလ။ ဒီေတာ့ အေျပာမွာ တလံုးရရ ထိေအာင္မိေအာင္ လုပ္ယူရတယ္။ ရီစရာ ေမာစရာလည္းညွပ္မွ။ သူတို႕ဘာသာစကားလည္း ထမင္းစား-ေရေသာက္ ထည့္မွ။ ျပီးရင္ ေဆးကုေပးမယ္ ဆိုတာနဲ႕ မွ်ားရေသးတယ္။ လက္ေတြ႕သင္ေပးရင္လည္း အဲလိုအဲလိုနည္းနာေတြ သံုးရေသးသဗ်။
ဒါ့ေၾကာင့္ ကြ်န္ေတာ္ (ဘေလာ့ခ္)မွာေရးေနတာ အထာသိပ္မက်ေလာက္ဘူးလို႕သိေနတယ္။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ (တားဂက္) အုပ္စုမွန္မွ အက်ိဳးရွိမွာေပါ့။
December 21, 2008 3:12 PM
Anonymous said...
ဆရာေရ အေတြ႔ၾကံဳတူေတြမို႔ ထပ္တူခံစားမိပါတယ္။ မွတ္ခ်က္ေတြႏွင့္ မွတ္ခ်က္အေပၚ ဆရာ တုန္႔ျပန္ထားတာေတြကို သေဘာက်မိတယ္၊ ပညာရတာေပါ့။ ေလးစားပါတယ္။
December 21, 2008 6:24 PM
khin oo may said...
ေရးခ်င္သလိုေရးပါ။ ေၿပာတဲ႕သူကလည္းေၿပာခ်င္သလိုေၿပာမွာဘဲ။ ေရးၿဖစ္ဘို႕ဘဲ လိုပါတယ္။
December 21, 2008 9:32 PM
HIV မရွိသည့္လူနာအတြက္ TB ေဆးမ်ား
မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လႏွင့္ရေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရသည္။
လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
1. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
2. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
3. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။
• ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ ေပးသည္။
• Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
• ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
• သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
• ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။
Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
• Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three times a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
• Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three times a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
• Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three times a week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
• Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
• Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg + Pyrazinamide 2 g တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
Aug 6, 2010 at 10:08 PM
ေခ်ာင္းဆိုးတာ တစ္လနီးပါး ေခ်ာင္းဆိုးပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးရင္ေတာ့ ေသြးေတာ့ မပါဘူးပါ။ ညေနခင္းပိုင္းနဲ႕ ညခင္းအိပ္ခါနီးေလာက္ဆို အဖ်ားနည္းနည္း ရွိေနပါတယ္။ ခန္႔မွန္းေျခ မနက္ခင္း ၈ နာရီ ေလာက္ထိ အဖ်ား နည္းနည္းရွိတုန္းပါ။ အဲဒီေနာက္ပိုင္း လူေကာင္းပတိအတိုင္းပါ။ ဖ်ားျခင္းနာျခင္း လံုးဝမရွိပါ။ အစား အေသာက္လည္း လံုးဝပ်က္လာပါတယ္။ အားကစားလုပ္တိုင္း ခါတိုင္းနဲ႔မတူ ပိုျပီး အေမာလြယ္ေနပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ လူကအရမ္းကို ပိန္လာပါတယ္။ ဘယ္ေလာက္ဘဲ စားစား ဝမလာေတာ့ပါ။ လကၡဏာေတြက တီဘီ ျဖစ္ေနတာကို ဆိုလိုတာပါလား။ တီဘီျဖစ္ေနတယ္ဆိုလွ်င္ ေဆးေသာက္ရံုနဲ႕ ေပ်ာက္ပါသလား။ ဆရာဝန္နဲ႔ျပ ေဆးရံုတက္ျပီး ကုသျပီးမွ ေပ်ာက္ႏိုင္တာ မ်ိဳးလား။ ေဆးေသာက္ရံုနဲ႔ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္ဆို ဘာေဆးေတြ ေသာက္ရလဲ ညႊန္းေပးပါ။ ေခ်ာင္းဆိုးလြန္း အားၾကီးလို႔ဆိုျပီး ဆိုင္မွာသြားဝယ္တဲ့ ေဆးကိုေသာက္ၾကည့္ေတာ့ ေဆးလည္းကုန္ေရာ ေခ်ာင္းဆိုး ေတာ္ေတာ္ကို သက္သာသြားပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးအဆင္ေျပသြားေတာ့ အစားအေသာက္ပ်က္တာရယ္ လူေခ်ာင္က် သြားတာရယ္က နဂိုမူရင္းက မူရင္းအတိုင္းပါဘဲ ထူးျခားမလာပါဘူး။ ေနာက္တစ္ခုဆိုးတာက အစာက စားခ်င္သည္ျဖစ္ေစ၊ မစားခ်င္သည္ျဖစ္ေစ မရရေအာင္ ေကာင္းေကာင္း စားေသာကျ္ပီး ေနပါတယ္။ ဝမ္းပံုမွန္သြားပါတယ္။ ဒီလိုေနထိုင္ပါလ်က္နဲ႕ လူကပိန္ျမဲပိန္ေနျပီး၊ စားတဲ့ အစားစာအာဟာရေတြ ဘယ္ေရာက္ကုန္မွန္းမသိပါ။ အဲဒါေလးလည္းသိခ်င္ပါတယ္ ဆရာ။
ဒီေမးခြန္း မဖတ္ရခင္ကေလးက တီဘီ အေၾကာင္းေရးခဲ့တာကို ျပန္စစ္ျပီး၊ ေနာက္ဆံုးထုတ္ ၂ဝ၁ဝ ေဆးစာအုပ္အတိုင္း ေဆးနည္း ျပင္ေရးေနခဲ့တယ္။ တိုက္တိုက္ ဆိုင္ဆိုင္ေပါ့ဗ်ာ။
ဟုတ္ကဲ့ တီဘီ ရွိ-မရွိ စစ္တာ မမွားပါ။ ေျပာတာေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားက ေရာဂါနဲ႔ ဆင္တူေနတယ္။ ခုေခတ္မွာ တိုင္းျပည္ တိုင္းလိုလို ဒီေရာဂါဒဏ္ ခံေနၾကရတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေဆးရံုမတက္ရပါ။
ဓါတ္မွန္ရိုက္ရမယ္။ သလိပ္စစ္ရတယ္။ လိုအပ္ရင္ ေသြးစစ္မယ္။ ေကာင္းတာက ရင္ပတ္အထူးကု၊ သမားေတာ္၊ ရိုးရိုးဆရာဝန္၊ တေနရာရာမွာ ျပျပီး သူတို႔ခိုင္းတာ စစ္ပါ။ ဓါတ္မွန္ရိုက္ရင္ ဓါတ္မွန္ ဖတ္ေပးတဲ့ေနရာမွာ ရိုက္ပါ။
ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ၂ မ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (၁) သလိပ္ပိုးေတြ႔၊ အဆုပ္မွာေတြ႔။ (၂) သလိပ္ပိုးမေတြ႔၊ အဆုပ္မွာေတြ႔။ ဘာျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုလို႔ရတာေတြခ်ည္းပါ။ မပူပါနဲ႔။ ၆ လ ၉ လ အလြန္ဆံုး ၾကာတယ္။ ေဆးေပးနည္း ေနရာတခုနဲ႔တခု နဲနဲစီ မတူၾကဘူး။ ေသျခာတာက ေပ်ာက္မဲ့ေရာဂါပါ။ ေစာေစာသိ၊ ေစာေစာကုေလ ေကာင္းေလပါ။ ခုေခတ္မွာ ထိုးေဆး သိပ္မသံုးၾကေတာ့ဘူး။ ေဆးေကာင္းေတြ ေပၚေနပါျပီ။ ကံမေကာင္းသူေတြ၊ ေနာက္က်သူေတြ၊ ေဆးပါတ္ မလည္သူေတြဆိုရင္ ေဆးယဥ္တဲ့ပိုးျဖစ္လို႔ ေဆးအဆန္းေတြနဲ႔ ကုရတယ္။
ေဆးစစ္ျပီး လိုရင္ ေျပာပါ။ အားမနာပါနဲ႔။ က်န္းမာမွာ ဘာမဆို လုပ္ႏိုင္တယ္ မဟုတ္လား။
Dr. တင့္ေဆြ
Pulmonary TB အဆုပ္ တီဘီ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ား
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာ အခ်ိန္ကာလအထိ ေခ်ာင္းဆိုးေနျခင္း၊
• ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါ တံေတြးမွ ေသြးပါျခင္း၊ (Hemoptysis)
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုေသာအခ်ိန္ထိ ညတိုင္း အဖ်ားတက္ျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္မွ ေခၽြးထြက္ျခင္း၊
• အစားအေသာက္ပ်က္လာျခင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္ အေလးခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊
• ရင္ဘတ္အတြင္း နာက်င္လာျခင္း။
အဆုပ္အျပင္ အ႐ိုး-အဆစ္ တီဘီ၊ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္၊ (လင့္ဖ္)ေၾကာစနစ္၊ ဆီး-ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ အေရျပားတို႕တြင္လည္း တီဘီေရာဂါ ရေစသည္။ အဆုပ္အားဖံုးေနသည့္အလႊာ (Pleura) ႏွစ္လႊာအၾကား အရည္-ျပည္တို႔ စုေဝးေနျခင္းျဖစ္ေစတတ္သည္။ တီဘီေဆးမ်ားအျပင္ ၄င္းအရည္-ျပည္တို႔အား စုပ္ထုတ္ကုသေပးရန္လိုသည္။
လကၡဏာမ်ားမွာ ယင္းကိုယ္အဂၤါမ်ား သာမန္အားျဖင့္ အလုပ္လုပ္ နည္းပါးလာျခင္းတို႕ပင္ ျဖစ္သည္။ တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္ႏွင့္ ဆရာဝန္ထံ အစစ္အေဆးခံယူရမည္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တီဘီေရာဂါ၏ အေျခအေန
၁။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ သိန္းတရာ့ေလးဆယ္ေသာ လူတို႕သည္ တီဘီေရာဂါကို ခံစားေနရသည္။ ယင္းေရာဂါသည္မ်ားအနက္ ႏွစ္ဆယ့္ငါးသိန္းေသာလူတို႔သည္ ၄င္းတို႕မွ အျခားလူမ်ားသို႕ ေရာဂါပိုး ကူးစက္ႏိုင္ေသာ အေျခအေနတြင္ ရွိေနသည္။
၂။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ တႏွစ္တာကာလအတြင္း ငါးသိန္းေသာ လူတို႔သည္ တီဘီေရာဂါျဖင့္ ေသဆံုးၾကသည္။
၃။ တီဘီေရာဂါသည္ ကေလးလူႀကီးမေရြး ျဖစ္ႏိုင္သည္။
၄။ သို႔ေသာ္ တီဘီေရာဂါကုိ အျမစ္ျဖတ္ေအာင္ ကုသႏိုင္သည္။
ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္ကန္စြာ မွီဝဲျခင္းမျပဳပါက မည္သို႕ ျဖစ္ႏိုင္သနည္း။
1. အကယ္၍ ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် မသံုးစြဲပါက တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာႏိုင္သည္။
2. ပထမ သံုးစြဲသည့္ ေဆးဝါးမ်ားသည္ အစြမ္းမထက္ေတာ့သည္ကို မၾကာခဏေတြ႕ရသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေရာဂါပုိးမ်ားသည္ ထိုေဆးမ်ားကို ခံႏိုင္ရည္ ရွိလာေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ၄င္းအျပင္ ႐ိုး႐ုိးတီဘီေဆးမ်ားသည္လဲ ထိုေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းရန္ အစြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ေျခ။
3. ထိုေရာဂါသည္ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ေဆးကုခံရေတာ့မည္ျဖစ္သည္သာမက ေငြေၾကးအကုန္အက် မ်ားျပားလာႏိုင္သည့္အျပင္ အသက္အႏၱရာယ္လည္း ရွိလာႏိုင္သည္။
4. အခ်ိန္မွန္မွန္ႏွင့္ စနစ္တက် ေဆးဝါးမ်ားကို မွီဝဲျခင္းမရွိေသာ တီဘီေရာဂါ စျဖစ္သည့္သူမ်ားမွာ တီဘီေရာဂါ ကုေဆးမ်ားက အာနိသင္ နည္းပါးလာပါသည္။
အေျခခံေဆးကုဌာနမ်ား၏ တာဝန္မ်ား
1. အမ်ား ျပည္သူလူထုမ်ားအား တီဘီေရာဂါႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို နားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ပညာေပးျခင္း။
2. တီဘီေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာေရာဂါသည္မ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္းကို ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
3. ေရာဂါျဖစ္ေနသည္ဟု ယူဆရေသာသူတို႕၏ သလိပ္ႏွင့္ တံေတြးမ်ားကို စစ္ေဆးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
4. တီဘီေရာဂါသည္မ်ားကို အခ်ိန္မွီ သင့္ေတာ္သည့္ေဆးဝါးမ်ား ရရွိရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း။
5. တီဘီေရာဂါသည္တို႕၏ မွတ္တမ္းမ်ားကို ျပဳစုထားရန္
6. တီဘီေရာဂါသည္တို႕၏ မိသားစုမွ အျခားသူမ်ားအား ေဆးစစ္ျခင္း ျပဳလုပ္ရန္ အားေပးတိုက္တြန္းျခင္း။
7. လုပ္ငန္းအစီအစဥ္ကို မၾကာခဏ ျပန္လည္စမ္္းစစ္သံုးသပ္ရန္။
8. ကေလးမ်ားအား တီဘီဂ်ီ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း။
တီဘီေရာဂါ မည္သို႕ ကူးစက္သနည္း
1. ေရာဂါသည္၏ တံေတြးႏွင့္ သလိပ္တို႕မွ တီဘီေရာဂါ၏ ပိုးမႊားကေလးမ်ားသည္ ေလထုထဲတြင္ ျပန္႕က်ဲကာ အျခားသူမ်ား အသက္ရွဴေသာအခါႏွင့္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတို႕တြင္ သူးစက္သြားႏိုင္သည္။
2. လူမ်ားတြင္ ေရာဂါပိုးကို ခုခံကာကြယ္ရန္ ကိုယ္ခံအားနည္းေသာအခါတြင္ ကူးစက္ႏိုင္သည္။
3. ေအာက္ေဖာ္ျပပါအေျခအေနမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါျပန္႕ပြားကူးစက္ျခင္းကို အားေပးသည္။
o လူသူမ်ား၍ က်ဥ္းၾကပ္ၿပီး ေမွာင္မိုက္ေနေသာေနရာမ်ားတြင္ အခ်ိန္ၾကာရွည္ ေနထိုင္ရျခင္း။
o အစားအေသာက္ႏွင့္ အဟာရ ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္း။
o ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ႏွင့္ အိပ္ခ်္အိုင္ဗြီေရာဂါ ကူးစက္ျခင္း။
တီဘီရွိ-မရွိ Mantoux tuberculin skin test ႏွင့္ Tuberculosis radiology လူထုအား ဓါတ္မွန္႐ိုက္ျခင္းလုပ္သည္။ သလိပ္ထဲပိုး ရွိ-မရွိ စစ္သည္။ AFB +ve or –ve
တီဘီေရာဂါမွ ကာကြယ္ျခင္း
1. တီဘီေရာဂါသည္ ေခ်ာင္းဆိုးေသာအခါတြင္ လက္ကိုင္ပုဝါႏွင့္ ပါးစပ္ပိတ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးရမည္။
2. တီဘီေရာဂါသည္ မိမိတံေတြးကို ေနရာတကာတြင္ မေထြးရ။ အဖံုးရွိေသာခြက္တြင္ စံနစ္တက် ေထြးရမည္။
3. ယင္းတံေတြးမ်ားကို မီး႐ႈိ႕ျခင္း၊ ေျမျမႇဳပ္ျခင္းတို႕ကို ျပဳရမည္။
4. တီဘီေရာဂါသည္အား ဝင္ေလ-ထြက္ေလ ေကာင္းေသာအခန္းတြင္ ေနထိုင္ေစရမည္။
5. ထိုေရာဂါသည္မ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေသာသူမ်ားသည္ (၂) ႏွစ္တာကာလအခ်ိန္အတြင္း တီဘီေရာဂါ ကူးစက္ရန္ အႏၱရာယ္ ပိုမ်ားလာသည္။ ထုိသူမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါ လကၡဏာ ေပၚေပါက္လာပါက လိုအပ္သည့္ ေဆးစစ္မႈမ်ားကို ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။
6. ေရာဂါသည္ႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေနၾကေသာ ကေလးမ်ားႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား ေရာဂါကူးရန္ ပို၍ အႏၱရာယ္ရွိ၍ အထူးသတိရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။
HIV မရွိသည့္လူနာအတြက္ TB ေဆးမ်ား
မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လႏွင့္ရေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရသည္။
လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
(၁) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
(၂) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
(၃) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။
ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ေပးသည္။
Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။
Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three Times a Week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three Times a Week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a Week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three Times a Week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a Week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three Times a Week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose
khin oo may said...
အင္ထရုိ ဘေလာ႕ေရာဂါအေၾကာင္းက မ်ားေနတယ္။ ဒီေလာက္ မလိုဘူးလို႕ထင္ပါတယ္။ တီဘီကုိ အားပိုေပးပါ။ ဖတ္လို႕ ေကာင္းပါတယ္။ ဆဲြေဆာင္မႈရွိတယ္။ အစဘဲရွိေသးတယ္။ ဆက္တင္ပါဦး။ ေကာင္းလိမ့္မယ္လို႕ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။
December 21, 2008 5:30 AM
Nge Naing said...
ဆရာ့ပို႔စ္ေလးက အေတြ႔အၾကံဳေလးေတြ အေတြးအျမင္ေလးေတြလည္း ပါေတာ့ သိပ္ေကာင္းပါတယ္ဆရာ။ ဒါေပမယ့္ ဆရာ တီဘီအေၾကာင္း ေရးတာက ကၽြန္မတို႔လို ဘေလာ့ဂ္စြဲတဲ့သူေတြအေၾကာင္းလည္း ပါေနေတာ့ Agenda နည္းနည္း ေရာေနတာ တခုပါပဲ။ ဘေလာ့ဂ္စြဲတာနဲ႔ တီဘီစြဲတာနဲ႔ေတာ့ ဘယ္အနည္းနဲ႔မွ မတူႏိုင္ဘူးဆရာ။ တီဘီစြဲတာက အႏၲရာယ္ျဖစ္ေပမယ့္ ဘေလာ့စြဲတာက စိတ္ရဲ့ အပန္းေျဖအနားယူရာ လည္းျဖစ္တယ္ ဗဟုသုတ မွ်ေဝရာလည္း ေရာက္လို႔ပါ။ ဆရာ့ပို႔စ္မွာ Antibody ကို အတြင္းအားလို႔ ျမန္မာလို ေဝါဟာရ ယူထားတာ သိပ္ေကာင္းပါတယ္။ ကၽြန္မမွာ အဂၤလိပ္ျမန္မာ ေဆးအဘိဓါန္ ေကာင္းေကာင္းမရွိလို႔ ၿပီးေတာ့ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့စာေတြကို ျမန္မာလိုနဲ႔ ေလ့လာရတာလည္း နည္းလို႔ တခ်ိဳ႕ေဝါဟာရေတြအတြက္ ျမန္မာလို ေရြးရတာ သိပ္အခက္အခဲျဖစ္တယ္။ ကၽြန္မပို႔စ္ေတြကို ဆရာဖတ္မိလို႔ ျမန္မာလို ေဝါဟာရေတြ သံုးထားတာ အဆင္မေျပျဖစ္ေနရင္လည္း ေထာက္ျပေပးလို႔ ရပါတယ္ဆရာ။ ဆရာ့ပို႔စ္အတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
December 21, 2008 11:47 AM
DTS said...
အခုလိုထာက္ျပတာေတြက လက္ေတြ႕က်ပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္တယ္ခင္ဗ်။ အမွန္ေျပာရရင္ ကြ်န္ေတာ္က ဘာအထူးမွမဟုတ္ဘူး။ ဘာသာရပ္တခုခုကို နက္နက္နဲနဲေရးတာက အထူးဆရာေတြမွ။ ေတာမွာဘဲ က်ခဲ့ရသူ ဆရာဝန္-ဆရာမအားလံုးဟာ အေထြေထြ အထူးကုဆိုျပီး ကြ်န္ေတာ့္ေဆးခန္း(ဘေလာ့ခ္)မွာေတာင္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုအပါအဝင္ ဂုဏ္တင္မိလိုက္တယ္။
ေနာက္တခ်က္က ကြ်န္ေတာ့္ဘဝေပးအရ ဒုကၡသည္ကို ေဆးကုေပးဘို႕ ဒုကၡသည္ထဲက လူငယ္ေတြကို ေမြးယူေနရတယ္။ သူတို႕ကို ရတဲ့အခ်ိန္ကေလးမယ္၊ သူတို႕မွာရွိၾကတဲ့ အေျခခံေလးေတြနဲ႕ ကိုက္ေအာင္ ဘယ္လို စာသင္ရမယ္ဆိုတာကို စူးစမ္းရင္နဲ႕ စာေတြကို ဘာသာျပန္လိုက္၊ သင္ခန္းစာေတြ ျပင္လိုက္လုပ္ေနရတာ။ အေတာ္စိတ္ဝင္စားစရာ ေကာင္းေကာင္း လာတယ္ဗ်။ သူမ်ားကိုသင္ေပးတိုင္း ကိုယ္လဲ ပညာရတာမ်ိဳးေပါ့။
အရင္ ေဆးေက်ာင္းမွာဆိုရင္ ဘိုလိုဘဲ ဖတ္-မွတ္ရင္ ရတာကိုး၊ အခုမဟုတ္ဘူး။ ကျပားကအဆင္အေျပဆံုး။ တေယာက္က ေရးလိုက္သလို ဘာသာျပန္ရတာကလဲ ေခါင္းစားတယ္။ ေခါင္းပိုစားတာက ကြ်န္ေတာ့္ သင္တန္းသူေတြက တိုင္းရင္းသားေတြခ်ည္းဘဲ။ ဗမာစာမေျပာနဲ႕ ဗမာစကားေတာင္ ခက္ခဲၾကတာကမ်ားတယ္။ ဒီေတာ့ တတ္ေစခ်င္ရင္ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ လုပ္ရတယ္။ အဘိဓာန္ခ်ည္း အားကိုမရတာကို ဆိုခ်င္တာ။ ပါဠိစာလံုး ေနရာတိုင္း မသံုးေလနဲ႕။
ေနာက္ျပီး က်န္းမာေရး ပညာေပးဆိုတာ သူမ်ားေတာ့ မသိဘူး အေတာ္မလြယ္ဘူးဗ်။ ေပးတဲ့လူက ေပးတတ္ယံုနဲ႕ အလုပ္မျဖစ္ဘူး။ က်ဳပ္တို႕ ပညာေပး တလတၾကိမ္လုပ္ျပီးျပီဆိုတဲ့ (ရီပို႕တ္)ေတာ့ရမွာေပါ့။ ျဖစ္ခ်င္တာကဘာလဲ။ နားေထာင္တဲ့ လူေတြ လိုက္နာျပီးသကာလ ေရာဂါဘယ နည္းေအာင္မဟုတ္လား။ လာတက္တဲလူေတြကလည္း (ကြန္ျမဴနတီ-ဆားဗစ္-ပရိုဘိုက္ဒါ) ကေခၚလို႕ အားနာျပီး လာသူေတြလဲ ပါတယ္ေလ။ ဒီေတာ့ အေျပာမွာ တလံုးရရ ထိေအာင္မိေအာင္ လုပ္ယူရတယ္။ ရီစရာ ေမာစရာလည္းညွပ္မွ။ သူတို႕ဘာသာစကားလည္း ထမင္းစား-ေရေသာက္ ထည့္မွ။ ျပီးရင္ ေဆးကုေပးမယ္ ဆိုတာနဲ႕ မွ်ားရေသးတယ္။ လက္ေတြ႕သင္ေပးရင္လည္း အဲလိုအဲလိုနည္းနာေတြ သံုးရေသးသဗ်။
ဒါ့ေၾကာင့္ ကြ်န္ေတာ္ (ဘေလာ့ခ္)မွာေရးေနတာ အထာသိပ္မက်ေလာက္ဘူးလို႕သိေနတယ္။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ (တားဂက္) အုပ္စုမွန္မွ အက်ိဳးရွိမွာေပါ့။
December 21, 2008 3:12 PM
Anonymous said...
ဆရာေရ အေတြ႔ၾကံဳတူေတြမို႔ ထပ္တူခံစားမိပါတယ္။ မွတ္ခ်က္ေတြႏွင့္ မွတ္ခ်က္အေပၚ ဆရာ တုန္႔ျပန္ထားတာေတြကို သေဘာက်မိတယ္၊ ပညာရတာေပါ့။ ေလးစားပါတယ္။
December 21, 2008 6:24 PM
khin oo may said...
ေရးခ်င္သလိုေရးပါ။ ေၿပာတဲ႕သူကလည္းေၿပာခ်င္သလိုေၿပာမွာဘဲ။ ေရးၿဖစ္ဘို႕ဘဲ လိုပါတယ္။
December 21, 2008 9:32 PM
HIV မရွိသည့္လူနာအတြက္ TB ေဆးမ်ား
မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လႏွင့္ရေသာ္လည္း တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရသည္။
လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္သည္။
1. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။
2. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။
3. Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။
• ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ ေပးသည္။
• Isoniazid ႏွင့္ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
• ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
• သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
• ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။
Recommended dosages for the initial treatment of tuberculosis
• Isoniazid = Daily 5 mg/kg Max: 300 mg/dose = Twice a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose = Three times a week 15 mg/kg Max: 900 mg/dose
• Rifampin = Daily 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Twice a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose = Three times a week 10 mg/kg Max: 600 mg/dose
• Pyrazinamide = Daily 15–30 mg/kg Max: 2 g/dose = Twice a week 50–70 mg/kg Max: 4 g/dose = Three times a week 50–70 mg/kg Max: 3 g/dose
• Ethambutol = Daily 5–25 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Twice a week 50 mg/kg Max: 2.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 2.5 g/dose
• Streptomycin = Daily 15 mg/kg Max: 1 g/dose = Twice a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose = Three times a week 25–30 mg/kg Max: 1.5 g/dose
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg + Pyrazinamide 2 g တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
Aug 6, 2010 at 10:08 PM
ေခ်ာင္းဆိုးတာ တစ္လနီးပါး ေခ်ာင္းဆိုးပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးရင္ေတာ့ ေသြးေတာ့ မပါဘူးပါ။ ညေနခင္းပိုင္းနဲ႕ ညခင္းအိပ္ခါနီးေလာက္ဆို အဖ်ားနည္းနည္း ရွိေနပါတယ္။ ခန္႔မွန္းေျခ မနက္ခင္း ၈ နာရီ ေလာက္ထိ အဖ်ား နည္းနည္းရွိတုန္းပါ။ အဲဒီေနာက္ပိုင္း လူေကာင္းပတိအတိုင္းပါ။ ဖ်ားျခင္းနာျခင္း လံုးဝမရွိပါ။ အစား အေသာက္လည္း လံုးဝပ်က္လာပါတယ္။ အားကစားလုပ္တိုင္း ခါတိုင္းနဲ႔မတူ ပိုျပီး အေမာလြယ္ေနပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ လူကအရမ္းကို ပိန္လာပါတယ္။ ဘယ္ေလာက္ဘဲ စားစား ဝမလာေတာ့ပါ။ လကၡဏာေတြက တီဘီ ျဖစ္ေနတာကို ဆိုလိုတာပါလား။ တီဘီျဖစ္ေနတယ္ဆိုလွ်င္ ေဆးေသာက္ရံုနဲ႕ ေပ်ာက္ပါသလား။ ဆရာဝန္နဲ႔ျပ ေဆးရံုတက္ျပီး ကုသျပီးမွ ေပ်ာက္ႏိုင္တာ မ်ိဳးလား။ ေဆးေသာက္ရံုနဲ႔ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္ဆို ဘာေဆးေတြ ေသာက္ရလဲ ညႊန္းေပးပါ။ ေခ်ာင္းဆိုးလြန္း အားၾကီးလို႔ဆိုျပီး ဆိုင္မွာသြားဝယ္တဲ့ ေဆးကိုေသာက္ၾကည့္ေတာ့ ေဆးလည္းကုန္ေရာ ေခ်ာင္းဆိုး ေတာ္ေတာ္ကို သက္သာသြားပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးအဆင္ေျပသြားေတာ့ အစားအေသာက္ပ်က္တာရယ္ လူေခ်ာင္က် သြားတာရယ္က နဂိုမူရင္းက မူရင္းအတိုင္းပါဘဲ ထူးျခားမလာပါဘူး။ ေနာက္တစ္ခုဆိုးတာက အစာက စားခ်င္သည္ျဖစ္ေစ၊ မစားခ်င္သည္ျဖစ္ေစ မရရေအာင္ ေကာင္းေကာင္း စားေသာကျ္ပီး ေနပါတယ္။ ဝမ္းပံုမွန္သြားပါတယ္။ ဒီလိုေနထိုင္ပါလ်က္နဲ႕ လူကပိန္ျမဲပိန္ေနျပီး၊ စားတဲ့ အစားစာအာဟာရေတြ ဘယ္ေရာက္ကုန္မွန္းမသိပါ။ အဲဒါေလးလည္းသိခ်င္ပါတယ္ ဆရာ။
ဒီေမးခြန္း မဖတ္ရခင္ကေလးက တီဘီ အေၾကာင္းေရးခဲ့တာကို ျပန္စစ္ျပီး၊ ေနာက္ဆံုးထုတ္ ၂ဝ၁ဝ ေဆးစာအုပ္အတိုင္း ေဆးနည္း ျပင္ေရးေနခဲ့တယ္။ တိုက္တိုက္ ဆိုင္ဆိုင္ေပါ့ဗ်ာ။
ဟုတ္ကဲ့ တီဘီ ရွိ-မရွိ စစ္တာ မမွားပါ။ ေျပာတာေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားက ေရာဂါနဲ႔ ဆင္တူေနတယ္။ ခုေခတ္မွာ တိုင္းျပည္ တိုင္းလိုလို ဒီေရာဂါဒဏ္ ခံေနၾကရတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေဆးရံုမတက္ရပါ။
ဓါတ္မွန္ရိုက္ရမယ္။ သလိပ္စစ္ရတယ္။ လိုအပ္ရင္ ေသြးစစ္မယ္။ ေကာင္းတာက ရင္ပတ္အထူးကု၊ သမားေတာ္၊ ရိုးရိုးဆရာဝန္၊ တေနရာရာမွာ ျပျပီး သူတို႔ခိုင္းတာ စစ္ပါ။ ဓါတ္မွန္ရိုက္ရင္ ဓါတ္မွန္ ဖတ္ေပးတဲ့ေနရာမွာ ရိုက္ပါ။
ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ၂ မ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (၁) သလိပ္ပိုးေတြ႔၊ အဆုပ္မွာေတြ႔။ (၂) သလိပ္ပိုးမေတြ႔၊ အဆုပ္မွာေတြ႔။ ဘာျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုလို႔ရတာေတြခ်ည္းပါ။ မပူပါနဲ႔။ ၆ လ ၉ လ အလြန္ဆံုး ၾကာတယ္။ ေဆးေပးနည္း ေနရာတခုနဲ႔တခု နဲနဲစီ မတူၾကဘူး။ ေသျခာတာက ေပ်ာက္မဲ့ေရာဂါပါ။ ေစာေစာသိ၊ ေစာေစာကုေလ ေကာင္းေလပါ။ ခုေခတ္မွာ ထိုးေဆး သိပ္မသံုးၾကေတာ့ဘူး။ ေဆးေကာင္းေတြ ေပၚေနပါျပီ။ ကံမေကာင္းသူေတြ၊ ေနာက္က်သူေတြ၊ ေဆးပါတ္ မလည္သူေတြဆိုရင္ ေဆးယဥ္တဲ့ပိုးျဖစ္လို႔ ေဆးအဆန္းေတြနဲ႔ ကုရတယ္။
ေဆးစစ္ျပီး လိုရင္ ေျပာပါ။ အားမနာပါနဲ႔။ က်န္းမာမွာ ဘာမဆို လုပ္ႏိုင္တယ္ မဟုတ္လား။
Dr. တင့္ေဆြ
Saturday, 13 August 2011
Alprazolam ၏ ေဘးထြက္အက်ိဳးမ်ား
Alprazolam ကို ေန႔တိုင္း ေသာက္ေနပါတယ္ ဆရာ။ သူ႕ရဲ႕ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးကို သိပါရေစ။
Side effects of Alprazolam (Xanax, Niravam, Xanax XR) ေဆး၏ ေဘးထြက္အက်ိဳးမ်ား
• မ်က္စိ-ေရတိမ္ရွိေနသူ၊ မိႈေဆး Itraconazole or Ketoconazole ေတြေသာက္ေနသူ၊ အရက္ေၾကာင့္ အသဲ မေကာင္းသူ၊ ေက်ာက္ကပ္ မေကာင္းသူ၊ သတ္ေသခ်င္စိတ္ ရွိသူမ်ား မေပးပါ။ ကိုယ္ဝန္အတြက္ pregnancy category D သတ္မွတ္ထားလို႔ မသံုးရပါ။ ကေလး ႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ မေပးရပါ။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္လဲ မေပးပါ။
• ဆရာဝန္ ေပးတဲ့အတိုင္း အတိအက် သံုးပါ။ ေဆးကို လိုတာထက္ ပိုေသာက္ရင္ သိပ္အိပ္ခ်င္မယ္။ သတိလစ္တာ ျဖစ္မယ္။
• လက္အစိုနဲ႔ ေဆးကို မကိုင္ပါနဲ႔။ တခါထဲ မ်ိဳမခ်ရပါ။ ခ်ိဳခ်ဥ္လို လွ်ာ-ပါးေစာင္မွာ သူ႔အလိုလို ေပ်ာ္သြားပါေစ။
• စိတ္ေရာဂါမတူရင္ ေဆးအက်ိဳးမတူတာျဖစ္ေစတယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးဆက္ေသာက္ေနမွရတယ္။ ၁ ႏွစ္ဆက္ ေဆးေသာက္ရသူ ၃ ပံု၁ ပံုက ေဆးျဖတ္လို႔ မရဘူး။ ေဆာက္တည္ရာမရ လုပ္ခ်င္ရာ လုပ္တာမ်ိဳးကို သိသိသာသာ သက္သာေစတယ္။
• စားခ်င္စိတ္ ေျပာင္းတယ္။ ဆာတတ္တယ္။ တည္ျငိမ္မႈ နည္းတယ္။ စကားေျပာေႏွးတယ္။ သြားရည္မ်ားမယ္။ အာရံုစိုက္ ရခက္မယ္။ ေခါင္းက ေပါ့ေနသလို ခံစားရမယ္။ အိပ္ခ်င္မယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြမွာသာ ဒီလို ျဖစ္တတ္တယ္။
• အျဖစ္နည္းတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ့ စိတ္တို၊ ၂၇႕၂% လူဝ၊ ေခြ်းမ်ား၊ အိပ္မေပ်ာ္၊ ၾကြက္သားေတြ လႈတ္၊ မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့။ အရက္နဲ႔ ေရာရင္ ဒါေတြပိုျဖစ္တယ္။ လိင္စိတ္ေျပာင္းမယ္။ ၁၄႕၄% မွာ လိင္စိတ္ နည္းျပီး၊ ၇႕၇% မွာ ကဲတယ္။ လိင္အဂၤါမသန္မာတာ၊ မျပီးစီးတာျဖစ္တယ္။
• ရွားပါတဲ့အျဖစ္မ်ိဳးေတြက ဝမ္းပ်က္၊ ဝမ္းခ်ဳပ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ ဆီးသြားရခက္၊ မ်က္စိေဝဝါး၊ ဗိုက္နာ၊ ေသြးဖိအားက်။
Dr. တင့္ေဆြ
Side effects of Alprazolam (Xanax, Niravam, Xanax XR) ေဆး၏ ေဘးထြက္အက်ိဳးမ်ား
• မ်က္စိ-ေရတိမ္ရွိေနသူ၊ မိႈေဆး Itraconazole or Ketoconazole ေတြေသာက္ေနသူ၊ အရက္ေၾကာင့္ အသဲ မေကာင္းသူ၊ ေက်ာက္ကပ္ မေကာင္းသူ၊ သတ္ေသခ်င္စိတ္ ရွိသူမ်ား မေပးပါ။ ကိုယ္ဝန္အတြက္ pregnancy category D သတ္မွတ္ထားလို႔ မသံုးရပါ။ ကေလး ႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ မေပးရပါ။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္လဲ မေပးပါ။
• ဆရာဝန္ ေပးတဲ့အတိုင္း အတိအက် သံုးပါ။ ေဆးကို လိုတာထက္ ပိုေသာက္ရင္ သိပ္အိပ္ခ်င္မယ္။ သတိလစ္တာ ျဖစ္မယ္။
• လက္အစိုနဲ႔ ေဆးကို မကိုင္ပါနဲ႔။ တခါထဲ မ်ိဳမခ်ရပါ။ ခ်ိဳခ်ဥ္လို လွ်ာ-ပါးေစာင္မွာ သူ႔အလိုလို ေပ်ာ္သြားပါေစ။
• စိတ္ေရာဂါမတူရင္ ေဆးအက်ိဳးမတူတာျဖစ္ေစတယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးဆက္ေသာက္ေနမွရတယ္။ ၁ ႏွစ္ဆက္ ေဆးေသာက္ရသူ ၃ ပံု၁ ပံုက ေဆးျဖတ္လို႔ မရဘူး။ ေဆာက္တည္ရာမရ လုပ္ခ်င္ရာ လုပ္တာမ်ိဳးကို သိသိသာသာ သက္သာေစတယ္။
• စားခ်င္စိတ္ ေျပာင္းတယ္။ ဆာတတ္တယ္။ တည္ျငိမ္မႈ နည္းတယ္။ စကားေျပာေႏွးတယ္။ သြားရည္မ်ားမယ္။ အာရံုစိုက္ ရခက္မယ္။ ေခါင္းက ေပါ့ေနသလို ခံစားရမယ္။ အိပ္ခ်င္မယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြမွာသာ ဒီလို ျဖစ္တတ္တယ္။
• အျဖစ္နည္းတဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြကေတာ့ စိတ္တို၊ ၂၇႕၂% လူဝ၊ ေခြ်းမ်ား၊ အိပ္မေပ်ာ္၊ ၾကြက္သားေတြ လႈတ္၊ မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့။ အရက္နဲ႔ ေရာရင္ ဒါေတြပိုျဖစ္တယ္။ လိင္စိတ္ေျပာင္းမယ္။ ၁၄႕၄% မွာ လိင္စိတ္ နည္းျပီး၊ ၇႕၇% မွာ ကဲတယ္။ လိင္အဂၤါမသန္မာတာ၊ မျပီးစီးတာျဖစ္တယ္။
• ရွားပါတဲ့အျဖစ္မ်ိဳးေတြက ဝမ္းပ်က္၊ ဝမ္းခ်ဳပ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ ဆီးသြားရခက္၊ မ်က္စိေဝဝါး၊ ဗိုက္နာ၊ ေသြးဖိအားက်။
Dr. တင့္ေဆြ
ေက်ာက္ကပ္-ေက်ာက္(Kidney stones)
သမီး ေဖေဖ ၁ လပိုင္းတုန္းက ေက်ာက္ကပ္မွာ ေက်ာက္တည္လို႔ ေဆးရုံမွာ ေလဆာနဲ႔ ေခ်လိုက္ရပါတယ္။ အခုေတာ့ သက္သာေနပါျပီ။ ေက်ာက္က ဘာေတြလုပ္လို႔ တည္တာလဲဆိုတာ ေျပာျပေပးပါ။ ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္ ေလးေတြလဲ သိခ်င္ပါတယ္။
ဘာလို႔ ေက်ာက္ကပ္မွာ ေက်ာက္တည္သလဲ။ တခုထဲလဲ မဟုတ္၊ တိတိက်က်လဲ ေျပာမရပါ။ ဆီးထဲမွာ အရည္၊ ဓါတ္ဆား နဲ႔ (အက္စစ္) ဓါတ္ေတြဟာ ျဖစ္သင့္တာေတြ မျဖစ္ရာကေန ျဖစ္တယ္။ ပံုမွန္ဆိုရင္ ဆီးထဲက ပုံေဆာင္ခဲ အခ်င္းခ်င္း ကပ္တြယ္ျပီး ေက်ာက္ျဖစ္မွာကို တားႏိုင္တဲ့ သတၲိ ရွိေနတယ္။
ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္မ်ား
• ေရကို တေန႔မွာ ၂ လီတာ ၂ လီတာခြဲ ေသာက္ပါ။ ေရဓါတ္နည္းတာ မေကာင္းပါ။ ဒီလိုလူမ်ိဳး ဝမ္းေလ်ာရင္ ေရမ်ားဘို႔ ပိုသတိထားပါ။ ႏိုင္ေအာင္ မေသာက္ႏိုင္ရင္ Drip သြင္းပါ။
• Renal tubular acidosis, Dent's disease, Hyperparathyroidism, Primary hyperoxaluria and Medullary sponge kidney ေရာဂါတခုခုရွိေနရင္ ေက်ာက္ျဖစ္ေစမဲ့ Calcium oxalate crystals ေတြျဖစ္ေစမယ္။
• Crohn's disease ေရာဂါရွိေနသူေတြမွာ ပိုမ်ားတာ ေတြ႔ရတယ္။ ေက်ာက္ ျပန္ျဖစ္သူေတြမွာ ဒါေတြပါရွိေန-မေန စစ္ရမယ္။
• ေရထဲက Fluoridation ေၾကာင့္လဲ အျဖစ္မ်ားေစႏိုင္တယ္။ ေရေကာင္း-ေရသန္႔ ေသာက္ပါ။
• ဗီတာမင္ ဒီ မ်ားရင္လဲ ျဖစ္ေစတယ္လို႔ ၁၉၉၈ Archives of Internal Medicine က ဆိုတယ္။
• ဖို-မဆက္ဆံတာ Causal relationship ၾကံဳရာနဲ႔ စခန္းသြားတဲ့ အက်င့္ကလဲ ျဖစ္မလားလို႔ ေျပာၾကေသးတယ္။
• American Urological Association က ကမာၻၾကီး ပူေႏြးလာတာကို ေထာက္ျပေသးတယ္။
• Hypercalciuria ေသြးထဲမွာ (ကယ္လ္စီယမ္) မ်ားေနသူ ပိုျဖစ္တယ္။ (ကယ္လ္စီယမ္) မ်ားတဲ့အစာ ေလ်ာ့စားပါ။
• ဆီးလမ္း ပိုးဝင္တာ ေစာေစာ ေသျခာ ကုသပါ။
• Thiazides, Potassium citrate, Magnesium citrate ေဆးေတြကို သတိထားေသာက္ပါ။
• သံပုရာရည္၊ လိမ္ေမာ္ရည္ ေဖ်ာ္ရည္ေတြ ေသာက္တာ ေကာင္းတယ္။
• Beer ကိုလဲ သက္သာတယ္ေျပာတယ္။ စပ်စ္ရည္ေလာက္ေတာ့ မေကာင္းပါ။
• (ကိုကာကိုလာ)၊ (ေကဖင္း) ပါအရည္၊ အခ်ိဳ႕ုအရည္ေတြလဲ မသင့္ပါ။
• အသား (ပရိုတင္း) နဲ႔ ဆား ေလ်ာ့စားပါ။
• သၾကားဓါတ္မ်ားတာ မေကာင္းပါ။
• ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္ မတည့္ပါ။ Calcium နဲ႔ Oxalates မ်ားတဲ့ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္နဲ႔ ခရမ္းခ်ဥ္သီး ေရာမခ်က္သင့္ဘူးလို႔ ေတာင္အာရွမွာ ေျပာစမွတ္ ရွိတယ္။
• Potassium citrate ေဆးကို ေက်ာက္ျဖစ္မွာ ကာကြယ္ဘို႔သံုး ႏိုင္ပါတယ္။ စားေဆးနဲ႔ အရည္လာတယ္။ ဆီးရဲ႕ pH မ်ားေစျပီး အက္စစ္ဓါတ္ နည္းေစတယ္။
• ေသြးတိုး က်ေဆးထဲက Calcium channel blockers (Nifedipine) နဲ႔ Alpha blockers (Tamsulosin) ေဆးေတြက ေက်ာက္ရွိေနသူေတြအတြက္ပါ အသံုးက်တယ္။ ေက်ာက္ရွိေနရင္ က်ေစတယ္။
• Allopurinol (Zyloprim) ေဂါက္ေရာဂါေဆးက အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။
• ဆီးသြားခ်င္တာကို ေအာင့္မထားပါနဲ႔။
• အသက္ ၂ဝ-၄၉ အတြင္းအျဖစ္မ်ားလို႔ ၾကီးလာရင္သက္သာတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
ဘာလို႔ ေက်ာက္ကပ္မွာ ေက်ာက္တည္သလဲ။ တခုထဲလဲ မဟုတ္၊ တိတိက်က်လဲ ေျပာမရပါ။ ဆီးထဲမွာ အရည္၊ ဓါတ္ဆား နဲ႔ (အက္စစ္) ဓါတ္ေတြဟာ ျဖစ္သင့္တာေတြ မျဖစ္ရာကေန ျဖစ္တယ္။ ပံုမွန္ဆိုရင္ ဆီးထဲက ပုံေဆာင္ခဲ အခ်င္းခ်င္း ကပ္တြယ္ျပီး ေက်ာက္ျဖစ္မွာကို တားႏိုင္တဲ့ သတၲိ ရွိေနတယ္။
ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္မ်ား
• ေရကို တေန႔မွာ ၂ လီတာ ၂ လီတာခြဲ ေသာက္ပါ။ ေရဓါတ္နည္းတာ မေကာင္းပါ။ ဒီလိုလူမ်ိဳး ဝမ္းေလ်ာရင္ ေရမ်ားဘို႔ ပိုသတိထားပါ။ ႏိုင္ေအာင္ မေသာက္ႏိုင္ရင္ Drip သြင္းပါ။
• Renal tubular acidosis, Dent's disease, Hyperparathyroidism, Primary hyperoxaluria and Medullary sponge kidney ေရာဂါတခုခုရွိေနရင္ ေက်ာက္ျဖစ္ေစမဲ့ Calcium oxalate crystals ေတြျဖစ္ေစမယ္။
• Crohn's disease ေရာဂါရွိေနသူေတြမွာ ပိုမ်ားတာ ေတြ႔ရတယ္။ ေက်ာက္ ျပန္ျဖစ္သူေတြမွာ ဒါေတြပါရွိေန-မေန စစ္ရမယ္။
• ေရထဲက Fluoridation ေၾကာင့္လဲ အျဖစ္မ်ားေစႏိုင္တယ္။ ေရေကာင္း-ေရသန္႔ ေသာက္ပါ။
• ဗီတာမင္ ဒီ မ်ားရင္လဲ ျဖစ္ေစတယ္လို႔ ၁၉၉၈ Archives of Internal Medicine က ဆိုတယ္။
• ဖို-မဆက္ဆံတာ Causal relationship ၾကံဳရာနဲ႔ စခန္းသြားတဲ့ အက်င့္ကလဲ ျဖစ္မလားလို႔ ေျပာၾကေသးတယ္။
• American Urological Association က ကမာၻၾကီး ပူေႏြးလာတာကို ေထာက္ျပေသးတယ္။
• Hypercalciuria ေသြးထဲမွာ (ကယ္လ္စီယမ္) မ်ားေနသူ ပိုျဖစ္တယ္။ (ကယ္လ္စီယမ္) မ်ားတဲ့အစာ ေလ်ာ့စားပါ။
• ဆီးလမ္း ပိုးဝင္တာ ေစာေစာ ေသျခာ ကုသပါ။
• Thiazides, Potassium citrate, Magnesium citrate ေဆးေတြကို သတိထားေသာက္ပါ။
• သံပုရာရည္၊ လိမ္ေမာ္ရည္ ေဖ်ာ္ရည္ေတြ ေသာက္တာ ေကာင္းတယ္။
• Beer ကိုလဲ သက္သာတယ္ေျပာတယ္။ စပ်စ္ရည္ေလာက္ေတာ့ မေကာင္းပါ။
• (ကိုကာကိုလာ)၊ (ေကဖင္း) ပါအရည္၊ အခ်ိဳ႕ုအရည္ေတြလဲ မသင့္ပါ။
• အသား (ပရိုတင္း) နဲ႔ ဆား ေလ်ာ့စားပါ။
• သၾကားဓါတ္မ်ားတာ မေကာင္းပါ။
• ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္ မတည့္ပါ။ Calcium နဲ႔ Oxalates မ်ားတဲ့ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္နဲ႔ ခရမ္းခ်ဥ္သီး ေရာမခ်က္သင့္ဘူးလို႔ ေတာင္အာရွမွာ ေျပာစမွတ္ ရွိတယ္။
• Potassium citrate ေဆးကို ေက်ာက္ျဖစ္မွာ ကာကြယ္ဘို႔သံုး ႏိုင္ပါတယ္။ စားေဆးနဲ႔ အရည္လာတယ္။ ဆီးရဲ႕ pH မ်ားေစျပီး အက္စစ္ဓါတ္ နည္းေစတယ္။
• ေသြးတိုး က်ေဆးထဲက Calcium channel blockers (Nifedipine) နဲ႔ Alpha blockers (Tamsulosin) ေဆးေတြက ေက်ာက္ရွိေနသူေတြအတြက္ပါ အသံုးက်တယ္။ ေက်ာက္ရွိေနရင္ က်ေစတယ္။
• Allopurinol (Zyloprim) ေဂါက္ေရာဂါေဆးက အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။
• ဆီးသြားခ်င္တာကို ေအာင့္မထားပါနဲ႔။
• အသက္ ၂ဝ-၄၉ အတြင္းအျဖစ္မ်ားလို႔ ၾကီးလာရင္သက္သာတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
ေယာက္်ားေတြ ဆီးေအာင့္ရင္(Urethritis in Men)
ကြ်န္ေတာ္က အသက္ 25 ႏွစ္ အိမ္ေထာင္မရွိပါဘူး။ လိင္တံထိပ္ပိုင္း ဆီးလမ္းေၾကာင္းက အခုတေလာမွ ယားေနပါတယ္။ ခဏခဏ ဆိုသလို ယားက်ိက်ိ ျဖစ္ပါတယ္။ ျဖစ္လာတိုင္း ညွစ္လိုက္ရင္ ဆီးပူပူေတြ ထြက္ပါတယ္။ က်င္ခနဲ ျဖစ္ျပီးေတာ့ ထြက္ပါတယ္။ မမ်ားပါဘူး၊ နည္းနည္းေလး ထြက္တာပါ။ ဒါေပမဲ့ အဲလို ယားလာရင္ေနရတာ မေကာင္းဘူး။ ဘာျဖစ္တာလဲ မသိဘူး။ ဘယ္လိုေနရမလဲ ဘာေတြ ဆင္ျခင္ရမလဲ မသိဘူးျဖစ္ေနတယ္။
ေယာက္်ားေတြမွာ ဆီးေအာင္တယ္ဆိုရင္ ဆီးထြက္ျပြန္က ျဖစ္တတ္တယ္။ အမ်ားဆံုးက လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ တခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Gonorrhea (ဂႏိုးရီးယာ)၊ Chlamydia (ကလာမိုင္ဒီးယား) နဲ႔ Trachomatis (ထရိုင္ကိုမိုးနပ္စ္) ပိုးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ပိုးရွိေနသူကေနကူးတယ္။ Chronic urethritis ရက္ရွည္ျဖစ္ရင္ ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္မယ္။ ၾကာၾကာျဖစ္ရင္ ဆီးသြားျပြန္ က်ဥ္းလာေစတတ္တယ္။
ေရယံုျဖစ္ေစတဲ့ (ဗိုင္းရပ္စ္) နဲ႔ တျခားရွားပါးတာေတြလဲ စဥ္းစားရမယ္။ ပိုးမဟုတ္ဘဲ ဆပ္ျပာ၊ လိမ္းေဆး စတာေတြကလဲ မတည့္သူေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ Spermicide သုတ္ပိုးေသေဆး၊ Condoms (ကြန္ဒြမ္)၊ Jelly, Cream, Foam တားေဆး ပစၥည္းေတြနဲ႔လဲ မတည့္ရင္ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။ ထိခိုက္မိလို႔၊ (မာစတာေဘးရွင္း) လုပ္လို႔၊ လိင္ဆက္ဆံတာ အဆင္မေျပလို႔ ဆိုတာေတြလဲ မလြတ္ပါ။
ဆီးထြက္ျပြန္ေရာင္တာ ျဖစ္ရင္ ပူျပီးနာမယ္၊ ဆီးသြားခ်င္ရင္ အျမန္သြားခ်င္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ယားမယ္၊ နာမယ္၊ ပန္းအဖ်ား ေရာင္မယ္၊ ဆက္ဆံခ်ိန္မွာလဲ နာမယ္။ ဆီးထဲ ေသြးပါတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သုတ္ရည္ထဲမွာလဲ ေသြးပါႏိုင္တယ္။ အရည္ တမ်ိဳးမ်ိဳး ဆင္းႏိုင္တယ္။ အရည္အက်ဲ ဒါမွမဟုတ္ အျပစ္ေတြ ဆင္းမယ္။ တျခားေရာဂါနဲ႔ တြဲေနရင္ လိင္အဂၤါမွာ အနာလဲ တြဲရွိႏိုင္တယ္။
ရိုးရိုး ဆီးထြက္ျပြန္ ေရာင္ရင္ မဖ်ားပါ။ ေနမေကာင္းလဲ မျဖစ္ပါ။ ပိုးက တျခား ျပန္႔သြားရင္ေတာ့ ျဖစ္လိမ့္မယ္။ ခါးနာမယ္။ ဗိုက္နာမယ္။ အျပင္းဖ်ားမယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္မယ္။ အဆစ္ေရာင္မယ္။ က်ားအေစ့ကိုလည္း ကူးမည္။ Epididymitis လို႔ ေခၚတယ္။ အေစ့ပါနာမယ္။
အိမ္မွာတင္ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ အသား၊ ငါး၊ ဥ၊ အေစ့အဆံ၊ ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး၊ စပ်စ္သီးေျခာက္၊ ဘယ္ရီသီး၊ ေကာ္ဖီ၊ ခ်ဥ္တဲ့ (ခရင္မ္)၊ ဝိုင္၊ ဒိန္ခ်ဥ္ (ေရာဂတ္)၊ (ဘတ္တား-မစ္လ္ခ္)၊ ေတြကို ေလွ်ာ့ရ-ေရွာင္ရမယ္။ အက္စစ္ မ်ားေစတယ္။ ေကာင္းတာေတြက လိမ္ေမာ္၊ သံပုရာ၊ ကမၺလာ၊ ငွက္ေပ်ာသီး၊ ဖရဲသီး၊ အာလူး၊ ေခ်ာ့ကလက္၊ ပဲေတာင့္ရွည္ စားပါ။ ဆရာဝန္ဆီ ေရာက္ရင္ Antibiotics ေပးပါမယ္။
ဆီးလမ္းပိုးဝင္ျခင္းအတြက္ ေဆးမ်ား
• ပဋိဇီဝေဆးမ်ား၊ Co-trimoxazole (Septrin) ဒါမွမဟုတ္ Amoxacilin 500 mg ဒါမွမဟုတ္ Ciprofloxacin 500 mg တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေပါင္း ၄-၅ ရက္ ေသာက္ပါ။ ဒါမွမဟုတ္ Nitrofurantoin 100 mg တေန႔ ၂-၄ ၾကိမ္ ၇ ရက္ ေသာက္ပါ။ ဒါမွမဟုတ္ Azithromycin 1 gm or Doxycycline 100 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ၇ ရက္ ေသာက္ပါ။
• ဆီးပူသက္ေသာေအာင္ ေလနာေဆး Antacid (Magnesium hydroxide) တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ။
• အနာသက္သာေအာင္ Buscopan, Ibuprofen, Acetaminophen ေဆး တခုခုကို တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ။
• ၇ ရက္ လိင္မဆက္ဆံရ။ လိင္ဆက္ဆံျပီးရင္ ပဋိဇီဝေဆး တၾကိမ္ေသာက္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
ေယာက္်ားေတြမွာ ဆီးေအာင္တယ္ဆိုရင္ ဆီးထြက္ျပြန္က ျဖစ္တတ္တယ္။ အမ်ားဆံုးက လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ တခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Gonorrhea (ဂႏိုးရီးယာ)၊ Chlamydia (ကလာမိုင္ဒီးယား) နဲ႔ Trachomatis (ထရိုင္ကိုမိုးနပ္စ္) ပိုးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ပိုးရွိေနသူကေနကူးတယ္။ Chronic urethritis ရက္ရွည္ျဖစ္ရင္ ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္မယ္။ ၾကာၾကာျဖစ္ရင္ ဆီးသြားျပြန္ က်ဥ္းလာေစတတ္တယ္။
ေရယံုျဖစ္ေစတဲ့ (ဗိုင္းရပ္စ္) နဲ႔ တျခားရွားပါးတာေတြလဲ စဥ္းစားရမယ္။ ပိုးမဟုတ္ဘဲ ဆပ္ျပာ၊ လိမ္းေဆး စတာေတြကလဲ မတည့္သူေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ Spermicide သုတ္ပိုးေသေဆး၊ Condoms (ကြန္ဒြမ္)၊ Jelly, Cream, Foam တားေဆး ပစၥည္းေတြနဲ႔လဲ မတည့္ရင္ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။ ထိခိုက္မိလို႔၊ (မာစတာေဘးရွင္း) လုပ္လို႔၊ လိင္ဆက္ဆံတာ အဆင္မေျပလို႔ ဆိုတာေတြလဲ မလြတ္ပါ။
ဆီးထြက္ျပြန္ေရာင္တာ ျဖစ္ရင္ ပူျပီးနာမယ္၊ ဆီးသြားခ်င္ရင္ အျမန္သြားခ်င္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ယားမယ္၊ နာမယ္၊ ပန္းအဖ်ား ေရာင္မယ္၊ ဆက္ဆံခ်ိန္မွာလဲ နာမယ္။ ဆီးထဲ ေသြးပါတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သုတ္ရည္ထဲမွာလဲ ေသြးပါႏိုင္တယ္။ အရည္ တမ်ိဳးမ်ိဳး ဆင္းႏိုင္တယ္။ အရည္အက်ဲ ဒါမွမဟုတ္ အျပစ္ေတြ ဆင္းမယ္။ တျခားေရာဂါနဲ႔ တြဲေနရင္ လိင္အဂၤါမွာ အနာလဲ တြဲရွိႏိုင္တယ္။
ရိုးရိုး ဆီးထြက္ျပြန္ ေရာင္ရင္ မဖ်ားပါ။ ေနမေကာင္းလဲ မျဖစ္ပါ။ ပိုးက တျခား ျပန္႔သြားရင္ေတာ့ ျဖစ္လိမ့္မယ္။ ခါးနာမယ္။ ဗိုက္နာမယ္။ အျပင္းဖ်ားမယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္မယ္။ အဆစ္ေရာင္မယ္။ က်ားအေစ့ကိုလည္း ကူးမည္။ Epididymitis လို႔ ေခၚတယ္။ အေစ့ပါနာမယ္။
အိမ္မွာတင္ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ အသား၊ ငါး၊ ဥ၊ အေစ့အဆံ၊ ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး၊ စပ်စ္သီးေျခာက္၊ ဘယ္ရီသီး၊ ေကာ္ဖီ၊ ခ်ဥ္တဲ့ (ခရင္မ္)၊ ဝိုင္၊ ဒိန္ခ်ဥ္ (ေရာဂတ္)၊ (ဘတ္တား-မစ္လ္ခ္)၊ ေတြကို ေလွ်ာ့ရ-ေရွာင္ရမယ္။ အက္စစ္ မ်ားေစတယ္။ ေကာင္းတာေတြက လိမ္ေမာ္၊ သံပုရာ၊ ကမၺလာ၊ ငွက္ေပ်ာသီး၊ ဖရဲသီး၊ အာလူး၊ ေခ်ာ့ကလက္၊ ပဲေတာင့္ရွည္ စားပါ။ ဆရာဝန္ဆီ ေရာက္ရင္ Antibiotics ေပးပါမယ္။
ဆီးလမ္းပိုးဝင္ျခင္းအတြက္ ေဆးမ်ား
• ပဋိဇီဝေဆးမ်ား၊ Co-trimoxazole (Septrin) ဒါမွမဟုတ္ Amoxacilin 500 mg ဒါမွမဟုတ္ Ciprofloxacin 500 mg တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေပါင္း ၄-၅ ရက္ ေသာက္ပါ။ ဒါမွမဟုတ္ Nitrofurantoin 100 mg တေန႔ ၂-၄ ၾကိမ္ ၇ ရက္ ေသာက္ပါ။ ဒါမွမဟုတ္ Azithromycin 1 gm or Doxycycline 100 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ၇ ရက္ ေသာက္ပါ။
• ဆီးပူသက္ေသာေအာင္ ေလနာေဆး Antacid (Magnesium hydroxide) တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ။
• အနာသက္သာေအာင္ Buscopan, Ibuprofen, Acetaminophen ေဆး တခုခုကို တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ။
• ၇ ရက္ လိင္မဆက္ဆံရ။ လိင္ဆက္ဆံျပီးရင္ ပဋိဇီဝေဆး တၾကိမ္ေသာက္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
ေသြးတိုးေရာဂါ(Hypertension or High Blood Pressure)
ေသြးတိုးရွိေနသူေပါင္း တကမာၻလံုးမွာ ၁ ဘီလီယမ္ ေလာက္ေတာင္မွ ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ဖိအားေတြ မ်ားေနတာကို ေခၚပါတယ္။
ေသြးဖိအား တိုင္းတဲ့ ကရိယာကို Sphygmomanometer လို႔ေခၚတယ္။ နာမယ္က ရွည္လို႔ ဆရာဝန္-ဆရာမေတြက အဲလို မေခၚၾကဘူး။ BP cuff (Blood Pressure cuff) လို႔သာ ေျပာၾကတယ္။
“ေသြးဖိအားတိုင္း-ကရိယာ သီတင္းကြ်တ္မွာ ကန္ေတာ့ခ်င္လို႔ပါ” ထဲမွာ (ဒစ္ဂ်စ္တယ္လ္) ကရိယာအေၾကာင္း ေရးခဲ့တယ္။ “သမားရိုးက်” ဆိုတာ ဒီေနရာ မွန္ေနတယ္။ သမားေတြ သံုးေနက်က ျပဒါးနဲ႔ ကရိယာပါ။ ဖတ္ရတဲ့ ဂဏန္းကို mmHg (မီလီမီတာ-မာၾကဴရီ) နဲ႔ ေရးမွတ္ရတာကလဲ အထဲမွာ ျပဒါးပါလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ကရိယာရဲ႕ လက္ေမာင္းပတ္၊ အထဲက ရာဘာအိတ္ ပါတဲ့ အဝတ္စကို လက္ေမာင္း တဖက္ဖက္မွာ ေသေသ ျခာျခာပတ္ပါ၊ အဲဒီ လက္ေမာင္း အတြင္းဘက္က ေသြးလႊတ္ေၾကာကို ထိထိမိမိ ဖံုးေနေစရမယ္။ လက္ျဖန္ေနရာကို နားၾကပ္ႏွင့္ နားေထာင္ႏိုင္ဘို႔ ေနရာခ်န္ ေပးထားရမယ္။ ကရိယာဟာ လူနာရဲ႕ ႏွလံုးေနရာနဲ႔ ေရျပင္ညီ တတန္းတည္း ထားျပီး တိုင္းရတယ္။ မတိုင္းခင္ လူနာကို စိတ္ေအးလက္သာ ရွိေစဘို႔ အာရံုေျပာင္းေပးတာမ်ိဳး လုပ္သင့္တယ္။ “စီးပြါးေရး အဆင္ေျပလား” ေတာ့ မေမးနဲ႔ေပါ့။
ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီး ရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။
• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။
ေသြးတိုးေရာဂါ ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္း တိတိက်က် မသိရဘဲ ျဖစ္တယ္။ Essential hypertension လို႔ ေခၚတယ္။ Secondary hypertension ေခၚ အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီး ေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ (အျဒီနယ္လ္-ဂလင္း) ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ NSAIDs အနာ-အကိုက္ေပ်ာက္ေဆး နဲ႔ Steroids စတီရြိဳက္-ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ Sleep apnea အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။
ေရာဂါ-လကၡဏာေတြ
ဘာလကၡဏာမွ မျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Seruam Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ Albumin (ပရိုတင္း) ပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ ျဖစ္စရာ ၂ ဆတိုးလာတယ္။
ေသြးတိုးရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရာဂါေတြ
• နာတာရွည္ ေသြးတိုး ျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံ ထူ-မာလာမယ္၊ ႏွလံုးသြား Coronary artery ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းလို႔ Myocardial infarction ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ Chest pain ရင္ပတ္ အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။
• အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါ တခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ Left ventricular hypertrophy ႏွလံုးဘယ္ဘက္ ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။
• ဦးေႏွာက္ ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ Paralysis ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။
• Cognitive impairment and Dementia မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။
• ေက်ာက္ကပ္-ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။
• ေျခဖ်ား-လက္ဖ်ား ေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာျဖစ္တတ္တယ္။
ေသြးတိုး-ေရာဂါကို ဘယ္လို ကုမလဲ
ဆရာဝန္ေတြက အေတာ္ညံ့ၾကတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီး သိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္ အေရးပါတာ အစားအစာ။ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရင္ သက္သာမယ္။
Antihypertensive ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳး
1. Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး အုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
2. Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
3. ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
4. Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
5. Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
6. Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine
• ေသြးက်ေဆး တမ်ိဳးမက ေရာေပးပါမယ္။
• ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ႏွလံုးခုန္ ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။
• ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ Preeclampsia (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြ ေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, and Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။
• ေသြးတိုး မ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။
• အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆး ထိုးေပးႏိုင္တယ္။
ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
• “အစားမေတာ္ တလုပ္” ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲ မွန္တယ္။ Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) ဆိုတဲ့နည္းကို အေမရိကားမွာ ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။
o ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါး စတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲ စားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ဒီအေစ့ေတြကို ဖြပ္လိုက္ရင္ အစိတ္အပိုင္း ၂ မ်ိဳးက မရွိေတာ့ဘူး၊
o Poultry ၾကက္သား၊ Fish ငါး၊ နဲ႔ Nuts အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊
o Fats အဆီ၊ Red meats အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ Sweets အခ်ိဳေတြနဲ႔ Sugared beverages သၾကားပါ ေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။
• လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ဘာလို႔လဲ မေျပာႏိုင္ေပမဲ့ ေသြးတိုးေစတယ္။
• Fiber (ဖိုင္ဘာ) ေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့ အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ စာေၾကာ္ျငာရအံုးမယ္ “Nutrition အာဟာရ” ကို တြဲဖတ္ပါ။
• “ဆားမပါမျပီး” လို႔ ဆိုရေပမဲ့ “ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္”။ ဆား Salt ဆိုတာ Sodium (ဆိုဒီယမ္) ျဖစ္တယ္။
• ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုး ပိုျဖစ္တယ္။ ဂ်ပန္၊ အေမရိကန္ေတြမွာ မ်ားတယ္။ တဦးခ်င္း စားသံုးမႈ နည္းတဲ့ အာဖရိကမယ္ေနတဲ့ လူမဲေတြမွာ နည္းတယ္။ အေမရိကားေနတဲ့ လူမဲေတြက အဲလိုမဟုတ္ဘူး။
• NIH ကေန သတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ (ဆိုဒီယမ္) ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္းေျပာရရင္ ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္-ဇြန္းေလး တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။
• သုေတသန လုပ္ေတာ့ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။
• Diet Therapy for Hypertension “အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္”၊ “ေသြးဆိုး ရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္”။
o Celery (Apium graveolens) တရုတ္နံနံ၊
o Garlic (Allium sativum) ၾကက္သြန္ျဖဴ၊
o Onion (Allium cepa) ၾကက္သြန္နီ၊
o Tomato (Lycopersicon lycopersicum) ခရမ္းခ်ဥ္၊
o Broccoli (Brassica oleracea) မံုလာပြင့္စိမ္း၊
o Carrot (Daucus carota) မံုလာဥနီ၊
o Saffron (Crocus sativus) နႏြင္း၊
o Fennel စမုန္နက္၊ Oregano ေတာရုံး၊ Black pepper ငရုတ္ေကာင္း၊ Basil ပင္စိမ္း၊
• ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့ အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြ ေရွာင္ပါ။
• ခ်က္-ျပဳတ္-ေက်ာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။
• ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ (ဆိုယာ-ေဆာ့စ္)၊ ဗိုလ္သံုး (ဘာဘီက်ဴး-ေဆာ့စ္)၊ ေလွ်ာ့ပါ။
• အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။
• ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔ Monosodium glutamate (MSG) မွာ (ဆိုဒီယမ္) ပါလို႔ မသင့္ပါ။
• ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားဘို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမယ္နဲ႔ ေဆး ေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ Citrus fruits ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ Apples ပန္းသီး၊ Bananas ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ Broccoli မံုလာပြင့္စိမ္း၊ Peas ပဲ၊ Lima beans ပဲသီး၊ Tomatoes ခရမ္းခ်ဥ္၊ Potatoes skins အခြံပပါအာလူး၊ Spinach ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ Lettuce မံုညင္းျဖဴေတြမွာ မ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ (ပိုတက္ဆီယမ္) တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။
• Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။
• Calcium (800-1,200 mg) ဒါမွမဟုတ္ Magnesium (300 mg) ေသာက္ပါ။
• ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ
o S သံုးလံုး-ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။
o Saturated fat အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားဆဲ့အစာအစာေတြ = Cream မလိုင္၊ Cheese ဒိတ္ခဲ၊ Butter ေထာပတ္၊ Ghee ဂီး၊ Coconut oil စားအုံးဆီ၊ Cottonseed oil ဝါေစ့ဆီ၊ Chocolate ေခ်ာ့ကလက္၊
o (ကယ္လိုရီ) + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။
o (ဆိုဒီယမ္) မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။
o (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။
o (ကယ္လ္ဆီယမ္) နည္းတာ မေကာင္းပါ။
Exercise and Hypertension ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
1. ေသြးပူ-ေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။
2. (ေယာဂ) ျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ပါ။
3. အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age)
4. ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။
5. တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။
6. အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္း လုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴ ေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။
မေန႔က ေဆးခန္းမွာ ဆီးခ်ိဳရွိသူေတြ အျမဲလိုက္နာဘို႔ ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္ေတြ ဗမာလို တမ်က္ႏွာေရးျပီး၊ ေကာ္ပီ ၅ ရြက္ ယူသြားတာ တရက္ထဲ ကုန္သြားေရာ။ အဲလိုစာမ်ိဳး ေသြးတိုးအတြက္ ဆိုရင္ေတာ့ ၅ ဆမက ယူသြားရမယ္ ထင္တယ္။
ေသြးတိုး သက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
ေသြးဖိအား တိုင္းတဲ့ ကရိယာကို Sphygmomanometer လို႔ေခၚတယ္။ နာမယ္က ရွည္လို႔ ဆရာဝန္-ဆရာမေတြက အဲလို မေခၚၾကဘူး။ BP cuff (Blood Pressure cuff) လို႔သာ ေျပာၾကတယ္။
“ေသြးဖိအားတိုင္း-ကရိယာ သီတင္းကြ်တ္မွာ ကန္ေတာ့ခ်င္လို႔ပါ” ထဲမွာ (ဒစ္ဂ်စ္တယ္လ္) ကရိယာအေၾကာင္း ေရးခဲ့တယ္။ “သမားရိုးက်” ဆိုတာ ဒီေနရာ မွန္ေနတယ္။ သမားေတြ သံုးေနက်က ျပဒါးနဲ႔ ကရိယာပါ။ ဖတ္ရတဲ့ ဂဏန္းကို mmHg (မီလီမီတာ-မာၾကဴရီ) နဲ႔ ေရးမွတ္ရတာကလဲ အထဲမွာ ျပဒါးပါလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ကရိယာရဲ႕ လက္ေမာင္းပတ္၊ အထဲက ရာဘာအိတ္ ပါတဲ့ အဝတ္စကို လက္ေမာင္း တဖက္ဖက္မွာ ေသေသ ျခာျခာပတ္ပါ၊ အဲဒီ လက္ေမာင္း အတြင္းဘက္က ေသြးလႊတ္ေၾကာကို ထိထိမိမိ ဖံုးေနေစရမယ္။ လက္ျဖန္ေနရာကို နားၾကပ္ႏွင့္ နားေထာင္ႏိုင္ဘို႔ ေနရာခ်န္ ေပးထားရမယ္။ ကရိယာဟာ လူနာရဲ႕ ႏွလံုးေနရာနဲ႔ ေရျပင္ညီ တတန္းတည္း ထားျပီး တိုင္းရတယ္။ မတိုင္းခင္ လူနာကို စိတ္ေအးလက္သာ ရွိေစဘို႔ အာရံုေျပာင္းေပးတာမ်ိဳး လုပ္သင့္တယ္။ “စီးပြါးေရး အဆင္ေျပလား” ေတာ့ မေမးနဲ႔ေပါ့။
ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီး ရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။
• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။
ေသြးတိုးေရာဂါ ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္း တိတိက်က် မသိရဘဲ ျဖစ္တယ္။ Essential hypertension လို႔ ေခၚတယ္။ Secondary hypertension ေခၚ အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီး ေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ (အျဒီနယ္လ္-ဂလင္း) ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ NSAIDs အနာ-အကိုက္ေပ်ာက္ေဆး နဲ႔ Steroids စတီရြိဳက္-ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ Sleep apnea အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။
ေရာဂါ-လကၡဏာေတြ
ဘာလကၡဏာမွ မျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Seruam Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ Albumin (ပရိုတင္း) ပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ ျဖစ္စရာ ၂ ဆတိုးလာတယ္။
ေသြးတိုးရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရာဂါေတြ
• နာတာရွည္ ေသြးတိုး ျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံ ထူ-မာလာမယ္၊ ႏွလံုးသြား Coronary artery ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းလို႔ Myocardial infarction ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ Chest pain ရင္ပတ္ အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။
• အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါ တခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ Left ventricular hypertrophy ႏွလံုးဘယ္ဘက္ ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။
• ဦးေႏွာက္ ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ Paralysis ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။
• Cognitive impairment and Dementia မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။
• ေက်ာက္ကပ္-ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။
• ေျခဖ်ား-လက္ဖ်ား ေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာျဖစ္တတ္တယ္။
ေသြးတိုး-ေရာဂါကို ဘယ္လို ကုမလဲ
ဆရာဝန္ေတြက အေတာ္ညံ့ၾကတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီး သိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္ အေရးပါတာ အစားအစာ။ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရင္ သက္သာမယ္။
Antihypertensive ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳး
1. Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး အုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
2. Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
3. ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
4. Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
5. Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
6. Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine
• ေသြးက်ေဆး တမ်ိဳးမက ေရာေပးပါမယ္။
• ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ႏွလံုးခုန္ ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။
• ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ Preeclampsia (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြ ေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, and Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။
• ေသြးတိုး မ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။
• အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆး ထိုးေပးႏိုင္တယ္။
ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
• “အစားမေတာ္ တလုပ္” ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲ မွန္တယ္။ Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) ဆိုတဲ့နည္းကို အေမရိကားမွာ ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။
o ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါး စတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲ စားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ဒီအေစ့ေတြကို ဖြပ္လိုက္ရင္ အစိတ္အပိုင္း ၂ မ်ိဳးက မရွိေတာ့ဘူး၊
o Poultry ၾကက္သား၊ Fish ငါး၊ နဲ႔ Nuts အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊
o Fats အဆီ၊ Red meats အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ Sweets အခ်ိဳေတြနဲ႔ Sugared beverages သၾကားပါ ေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။
• လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ဘာလို႔လဲ မေျပာႏိုင္ေပမဲ့ ေသြးတိုးေစတယ္။
• Fiber (ဖိုင္ဘာ) ေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့ အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ စာေၾကာ္ျငာရအံုးမယ္ “Nutrition အာဟာရ” ကို တြဲဖတ္ပါ။
• “ဆားမပါမျပီး” လို႔ ဆိုရေပမဲ့ “ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္”။ ဆား Salt ဆိုတာ Sodium (ဆိုဒီယမ္) ျဖစ္တယ္။
• ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုး ပိုျဖစ္တယ္။ ဂ်ပန္၊ အေမရိကန္ေတြမွာ မ်ားတယ္။ တဦးခ်င္း စားသံုးမႈ နည္းတဲ့ အာဖရိကမယ္ေနတဲ့ လူမဲေတြမွာ နည္းတယ္။ အေမရိကားေနတဲ့ လူမဲေတြက အဲလိုမဟုတ္ဘူး။
• NIH ကေန သတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ (ဆိုဒီယမ္) ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္းေျပာရရင္ ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္-ဇြန္းေလး တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။
• သုေတသန လုပ္ေတာ့ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။
• Diet Therapy for Hypertension “အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္”၊ “ေသြးဆိုး ရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္”။
o Celery (Apium graveolens) တရုတ္နံနံ၊
o Garlic (Allium sativum) ၾကက္သြန္ျဖဴ၊
o Onion (Allium cepa) ၾကက္သြန္နီ၊
o Tomato (Lycopersicon lycopersicum) ခရမ္းခ်ဥ္၊
o Broccoli (Brassica oleracea) မံုလာပြင့္စိမ္း၊
o Carrot (Daucus carota) မံုလာဥနီ၊
o Saffron (Crocus sativus) နႏြင္း၊
o Fennel စမုန္နက္၊ Oregano ေတာရုံး၊ Black pepper ငရုတ္ေကာင္း၊ Basil ပင္စိမ္း၊
• ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့ အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြ ေရွာင္ပါ။
• ခ်က္-ျပဳတ္-ေက်ာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။
• ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ (ဆိုယာ-ေဆာ့စ္)၊ ဗိုလ္သံုး (ဘာဘီက်ဴး-ေဆာ့စ္)၊ ေလွ်ာ့ပါ။
• အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။
• ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔ Monosodium glutamate (MSG) မွာ (ဆိုဒီယမ္) ပါလို႔ မသင့္ပါ။
• ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားဘို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမယ္နဲ႔ ေဆး ေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ Citrus fruits ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ Apples ပန္းသီး၊ Bananas ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ Broccoli မံုလာပြင့္စိမ္း၊ Peas ပဲ၊ Lima beans ပဲသီး၊ Tomatoes ခရမ္းခ်ဥ္၊ Potatoes skins အခြံပပါအာလူး၊ Spinach ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ Lettuce မံုညင္းျဖဴေတြမွာ မ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ (ပိုတက္ဆီယမ္) တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။
• Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။
• Calcium (800-1,200 mg) ဒါမွမဟုတ္ Magnesium (300 mg) ေသာက္ပါ။
• ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ
o S သံုးလံုး-ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။
o Saturated fat အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားဆဲ့အစာအစာေတြ = Cream မလိုင္၊ Cheese ဒိတ္ခဲ၊ Butter ေထာပတ္၊ Ghee ဂီး၊ Coconut oil စားအုံးဆီ၊ Cottonseed oil ဝါေစ့ဆီ၊ Chocolate ေခ်ာ့ကလက္၊
o (ကယ္လိုရီ) + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။
o (ဆိုဒီယမ္) မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။
o (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။
o (ကယ္လ္ဆီယမ္) နည္းတာ မေကာင္းပါ။
Exercise and Hypertension ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
1. ေသြးပူ-ေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။
2. (ေယာဂ) ျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ပါ။
3. အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age)
4. ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။
5. တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။
6. အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္း လုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴ ေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။
မေန႔က ေဆးခန္းမွာ ဆီးခ်ိဳရွိသူေတြ အျမဲလိုက္နာဘို႔ ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္ေတြ ဗမာလို တမ်က္ႏွာေရးျပီး၊ ေကာ္ပီ ၅ ရြက္ ယူသြားတာ တရက္ထဲ ကုန္သြားေရာ။ အဲလိုစာမ်ိဳး ေသြးတိုးအတြက္ ဆိုရင္ေတာ့ ၅ ဆမက ယူသြားရမယ္ ထင္တယ္။
ေသြးတိုး သက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
Subscribe to:
Posts (Atom)